چکیده:
متون زیادی در زمینة مسائل اخلاقی به رشتة تحریر در آمده است که هر کدام سعی در نجات ارزش های انسانی و فضائل اخلاقی داشته اند. از جملۀ این آثار، کتاب ارزشمند «ضیاء القلوب فی اخلاق المطلوب» تألیف سیدمحمدضیاءالدین حسینی مازندرانی اصفهانی معروف به حسینی مرعشی است که در قرن یازدهم هجری قمری به نثر آمیخته به نظم و به تقلید از گلستان سعدی به زیور تحریر درآمده است. ضیاءالقلوب فی اخلاق المطلوب کتابی مفصل در بیان مسائل اخلاقی با استناد به آیات ، روایات و حکم و داستان ها و اشعار نغز است که به نام شاه عباس اول صفوی تحریر و دریک عنوان و دو صحیفه هر کدام در چند باب تنظیم شده است. از نویسنده، در هیچ تذکرهای نامی برده نشده است. این پژوهش بر آن است که برای نخستین بار، ضمن معرفی اثر و با دستیابی به ژرفنای آن و شناخت ارزش های زبانی، ادبی و فکری آن با تکیه بر سبک شناسی، زمینه ای برای شناخته شدن هر چه بیشتر این اثر ارزشمند تعلیمی فراهم سازد. از آنجا که این کتاب تاکنون تصحیح و به زیور طبع آراسته نشده است، بررسی سبکی آن از حلقه های تکمیل کننده نوعی از سبک نثر فارسی در عهد صفوی است.
خلاصه ماشینی:
٣. ضیاء القلوب فی اخلاق المطلوب : این اثر کتابی است اخلاقی و مفصل به نثر آمیختـه به نظم که در یک عنوان و دو صحیفه هر کـدام در چنـد بـاب و یـک خاتمـه کـه در سـال (١٠٢٠) هجری قمری تألیف شده است که تاریخ کتابت دو نسخۀ به دست آمـده ازآن ، بـه فاصلۀ بسیار کم از زمان تألیف آن است .
نام این اثر در تذکره های زیر آمده است : فهرســتوارة دســت نوشــته هــای ایــران : دنــا (٢٦٤/٧)، فهرســتوارة احمــد منــزوی، فهرســت نسخه های خطی مجلس (٣٣/٢)، فهرستگان نسـخه هـای خطـی ایـران : فنخـا (ج ٢١)، نشـریۀ کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران شماره (٢٢٢).
«جاءت سلیمان یوم العرض نمله ینصف رجل جرادا کان فی فیها ترنمت بفصـیح القول واعتذرت إن الهــدایا علــی مقدارمهدیـها» (حسینی مرعشی، بیتا:٣٠) - اشعار فارسی: از شاعران فارسی زبانی که به شعر آنان در این کتاب استشهاد شـده اسـت ، میتوان به سعدی، انوری، نظامی و سنایی اشاره کرد: نــه محقــق بـود نـه دانشمنـــد چهــار پـایی بـر او کتابـی چنــد *** هرکه راعلم نیست گمـراه است دسـت او زان ســرای کوتاه است مـرد را علــم ره دهــد بــه نعیم مرد را جهــل در کشـد بـه جحیم (حسینی مرعشی، بیتا:١٦) -درآمیختن عبارات فارسی و عربی کـه نشـانگر تـأثیر تسـلط نویسـنده بـر ایـن زبـان اسـت : «موعظه و نصایح را کما هو حقه به قلاید نظم و نثر کشیده » (همان :٣).
بـا توجه به این که در دورة صفوی تألیف شده است ، حاوی شواهد زبانی فراوان اسـت کـه بـه شناخت بیشتر نثر عصر صفوی کمک میکند.