چکیده:
آنچه در این پژوهش مورد توجه قرارگرفته است، بررسی مملکتداری و حکومت و شیوة کشورداری با توجه به سخنان امیرالمؤمنین علی (ع) در نهجالبلاغه و خواجه نظام الملک توسی در سیاستنامه با تکیه بر اخلاق و مسئولیتهای حاکمان است. چگونگی تحقق اهداف و آرمانهای حکومت و نیاز آن به حاکمی با ویژگیها و توانمندیهای خاصّ تربیتی، اخلاقی، علمی، عقیدتی و سیاسی، تعامل و تأثیر باورهای دینی در شیوة کشورداری، بهرهگیری از اصول انسانی در رفتارهای حکومتی و در نهایت، مقایسه و تطبیق اصول حکومت و مملکتداری در دو اثر ادبی- سیاسیِ نهجالبلاغه امام علی (ع) از سرزمین عرب و سیاستنامه خواجه نظام الملک توسی از سرزمین پارس از مواردی است که در این پژوهش بدان پرداخته شده است. در این مقاله، ضمن بررسی ابعاد گستردة حکومتداری در نهجالبلاغه و بیان تأثیرات آن بر سیاستنامه (سیرالملوک) که از کتب ادبی و سیاسی ارزشمند ایرانی است، به مقایسة دیدگاههای این دو کتاب در زمینة اخلاق و مسئولیتهای حاکمان پرداخته میشود. بررسی های تطبیقی و دست آوردهای این مطالعه نشان می دهد که امام در هر شرایطی کتاب آسمانی را سرلوحة کار خویش قرار میدهد، اما خواجه در زمانی که هویت ایرانی اسلامی در معرض چپاول ترکان سلجوقی در گیرودار نابودی است، آرمانخواهی ایران باستان را به واقعبینی سیاسی اسلامی پیوند می دهد. امام در هر شرایطی در جستجوی اصل عدالت است و خواجه در هر شرایطی در جستجوی اصل سیاست. تأثر خواجه از کلام و منش امام علی (ع) در بخشهایی از کتاب او کاملاً مشهود است. هر دو هدف تعریفشده یکسانی را دارند اما در شیوة اجرا و راه رسیدن به آن متفاوت عمل مینمایند.
خلاصه ماشینی:
چگونگی تحقق اهداف و آرمان هـای حکومت و نیاز آن به حاکمی با ویژگیها و توانمندیهای خاص تربیتی، اخلاقی، علمی، عقیـدتی و سیاسی، تعامـل و تـأثیر باورهـای دینـی در شـیوة کشـورداری، بهـره گیـری از اصـول انسـانی در رفتارهای حکومتی و در نهایت ، مقایسه و تطبیق اصول حکومت و مملکت داری در دو اثـر ادبـی- سیاسی نهج البلاغه امام علی (ع ) از سرزمین عـرب و سیاسـت نامـه خواجـه نظـام الملـک توسـی از سرزمین پارس از مواردی است که در این پژوهش بدان پرداخته شده است .
١-٣- ضرورت و اهمیت تحقیق بر پایۀ همین دیدگاه های فوق ، امام علی (ع ) در نهج البلاغه ، جامع آیین حکومت الهی و آرای سیاسی و نخستین برنامه و دستور حکمرانی در اسلام را، با نظمی منطقی و با اسـتناد به آیات قرآنی و احادیث رسول گرامی ارائه می کنند و نشان می دهنـد کـه در عـین زهـد و بی اعتنایی به دنیا، چگونه می توان امور کشور را به صورتی که مورد رضایت و خشـنودی و آسایش خلق باشد و از طرفی دیگر، خواجه نظـام الملـک ، بـه عنـوان سیاسـتمداری کـه در بسیاری از اصـول حکـومتی از حضـرت علـی (ع ) تأسـی جسـته اسـت ، رابطـۀ میـان دیـن و حکومت را بسیار تنگاتنگ می داند و معتقد است ، هر خللـی کـه در یکـی از ایـن دو پدیـد آید در دیگری نیز اثر می گذارد.
بررسی موارد مشترک و متفاوت در تشکیل حکومـت بـر پایۀ اصول و مبانی دینی و مذهبی در دو کتاب ادبی- سیاسی نهج البلاغه و سیاست نامه حائز اهمیت خواهد بود، چرا که ، تأسـی هـای نظـام الملـک از کتـاب گـران قـدر نهـج البلاغـه در نگارش کتاب خود و حتی به کارگیری آن ها در امور مملکتی، بر کسی پوشیده نیست .