چکیده:
نعمت الله بن محمود(920ق)، معروف به شیخ بابا نخجوانی و شیخ علوان از شخصیتهای عرفانی و ادبی سدۀ نهم هجری به شمار میرود و شش اثر عرفانی، از جمله «شرح گلشن راز» به او منسوب است. دربارۀ زندگی، آثار و اندیشههای او آگاهی مبسوط و کافی در دست نیست. قدمت شرح او بر گلشن رازِ شبستری و عدم معرفی و تصحیح نشدن آن تا به حال، و از سوی دیگر شهرت گلشن راز، ضرورت انجام دادن این پژوهش را توجیهمیکند. این نوشتار با استفاده از شیوۀ سندکاوی و روش توصیفی- تحلیلی انجام یافته و ضمن معرفی اجمالی شیخ بابا نخجوانی و آثارش، بطور مشروح به معرفیِ شرح «گلشن راز» وی و نسخۀ خطّی آن پرداخته؛ سپس ویژگیهای سبکی و محتواییِ آن را در سه سطح زبانی، ادبی و فکری بررسی نمودهاست. نتایج حاصله آنکه: دو زبانه بودن اثر، عربی مآبی و تألیف جملات فارسی بر سیاق نحو زبان عربی، وفور لغات و ترکیبات عربی، توجه به استعمال واژگان و ترکیبات پارسی سره، نوآوری اندک در کاربرد لغات و ترکیبات، توجه بسیار به آرایشهای لفظی و به تصنع گراییدن زبان و اهمیت دادن به تأویل از عناصر سبکی آن بهشمار میرود. مطالب کتاب، عموماً دریافت و استنباط شارح از ابیات شبستری و متکی بر تجارب عرفانی خود اوست.
خلاصه ماشینی:
معرفی شیخ بابا نخجوانی و بررسی عناصر سبکی و محتوایی نسخۀ خطی «شرح گلشن راز» وی ( علمی – پژوهشی) * دکتر فیروز مردانی ١ چکیده نعمت الله بن محمود(٩٢٠ق )، معروف به شیخ بابا نخجـوانی و شـیخ علـوان از شخصـیت هـای عرفانی و ادبی سدة نهم هجری به شمار میرود و شش اثر عرفانی، از جمله «شرح گلشن راز» به او منسوب است .
این پژوهش بر آن اسـت کـه عـلاوه بـر معرفـی نخجوانی و «شرح گلشن راز» وی، به این پرسش پاسخ دهد که عناصر و مؤلفه هـای سـبکی اثر یاد شده در چه مواردی خلاصه میشود و ویژگی بارز این شرح نسبت بـه سـایر شـروح گلشن راز چیست ؟ ١-٢- پیشینۀ تحقیق تاکنون دربارة احوال و آثار شیخ بابا نخجوانی پژوهش جامعی صورت نگرفتـه و از میـان آثار او تنها کتاب تفسیر « فواتح الالهیه و مفاتح الغیبیه » یک بار به سـال ١٣٢٥ق .
» نکتۀ قابل توجه اینکه طی بررسی بیشتر نسخۀ یاد شده و مقایسۀ دقیق تمام صفحات آن بـا نسخ متعدد شرح احمد بن موسی، از جمله نسـخۀ شـمارة ٢٢٥٧ کتابخانـۀ ملـی ملـک ، ایـن نتیجـــه حاصـــل گردیـــد کـــه صـــرف نظـــر از چنـــد ورق افتـــادگی، آغـــاز نســـخۀ عکسی٤٠٧٧(میکروفیلم ٦١١٦) دانشگاه تهران و بقیۀ صفحات آن بـه طـور دقیـق بـا صـفحۀ اول و صفحات دیگر سایر نسخ شـرح احمـد بـن موسـی مطابقـت مـیکنـد.
با بررسی کتاب «شرح گلشن راز» نخجوانی، برای خوانندة آشنا بـا نثـر صـوفیانۀ فارسـی چنین دریافتی حاصل میگردد که در مجموع ، سـبک مؤلـف بـر روی ویژگـیهـای سـبک عمومی رایج در آن دوره و دیگر آثار نثر صوفیانۀ فارسی بنیادگردیده و بر پایۀ تقلید استوار است تا ابداع .