چکیده:
بر مبنای فقه امامیه و حقوق ایران موصی حقّ دارد حداکثر به میزان ثلث اموال خود وصیّت نماید. ملاک محاسبه میزان ثلث نیز، اموال به جا مانده از موصی در حین وفات میباشد. چنانچه موصی به میزان مازاد بر ثلث وصیّت نماید، با اجازه ورّاث نافذ است. بنابراین با اجازه آنها، وصیّت صحیح و در صورت عدم اجازه، وصیّت نسبت به مازاد باطل خواهد بود. اما اگر شخصی بلاوارث، باشد اینکه آیا او بیش از ثلث اموالش را میتواند وصیّت کند یا نه؟ در قانون فعلی ایران قانونگذار محترم صراحتاً حکمی را بیان نکردهاند که همین امر باعث اجمال و ابهام قوانین در این مورد شده است. از آنجائیکه راه حل رفع ابهام از موادّ قانونی، بر اساس اصل 167 قانون اساسی و مادهی 3 قانون آیین دادرسی مدنی، استناد به منابع معتبر اسلامی یا فتاوای معتبر میباشد. فلذا این تحقیق درصدد است با بررسی منابع معتبر فقهی و الهامگیری ازدیدگاه فقها و آراء حقوقدانان، ضمن تعیین حکم قطعی مسأله، از قوانین موضوعه رفع ابهام و اجمال کند و به این نتیجه دست یافته است که با توجه به مبانی فقهی به نظر میرسد، اگر شخص بلاوارث، در تمام ترکه خود تصرف کرده و تکلیف اموال پس از مرگ خود را با وصیت مشخص کرده باشد، در این صورت، وصیّت وی محدود به ثلث نبوده و این تصرف وی نسبت به تمام اموالش نافذ میباشد و این مطلب منافاتی با وارثبودن امام (علیهالسلام) ندارد. زیرا این وارثبودن امام (علیه السلام) در صورت نبودن وارث و نبود وصیت می باشد.
خلاصه ماشینی:
فلذا این تحقیق درصدد است با بررسی منابع معتبـر فقهـی و الهـام گیـری ازدیدگاه فقها و آراء حقوقدانان ، ضمن تعیین حکم قطعی مسأله ، از قوانین موضوعه رفع ابهام و اجمال کند و به این نتیجه دست یافته است که با توجه به مبانی فقهی به نظر میرسد، اگـر شـخص بـلاوارث ، در تمـام ترکه خود تصرف کرده و تکلیف اموال پس از مرگ خود را با وصیت مشخص کرده باشـد، در ایـن صـورت ، وصیت وی محدود به ثلث نبوده و این تصرف وی نسبت به تمام اموالش نافذ میباشد و این مطلب منافاتی با وارث بودن امام (علیه السلام ) ندارد.
در این مورد فقها و بالتبع حقوقدانان قائل به نظرات مختلفی شدند که عبارتند از: ٦-١- عدم جواز وصیت بیشتر از ثلث اشخاص بلاوارث نمیتوانند تمامی و یا بیش از حد ثلث اموال خود را وصـیت نماینـد (شـیخ طوسـی، ١٤٠٧، ٤، ١٦٦و١٦٧؛ ابن ادریس ، ١٤١٠، ٤، ٢٠٤؛ علامه حلی، ١٣٨٨، ٣، ٣٧٩)؛ در ایـن نظـر خـود اسـتناد کرده اند به اولا: وصیت تا حد ثلث ، اجماع بر صحت آن محقق است و بر مازاد آن دلیلی وجود ندارد.
علامه حلی در تأکید این نظریه مینویسند: در صورتی که متـوفی فاقـد هرگونـه خویشاوند نسبی یا سببی باشد، میراث وی متعلق به امام خواهد بود تا مطابق میل خود در آن تصرف نماید و امام علی (علیه السلام ) آن را به همشهریان فقیر و همسایگان مستمند متوفی می داد ٣و در عصر غیبت ١ - این روایت در منابع اهل سنت وارد شده است ، ولی به نظر می رسد مضمون آن در شیعه موجود است برای همین ، برخی از فقیهان این روایت را مستفیضه دانسته اند (انصاری، ١٤١٥، ٦٧).