چکیده:
خواجه نصیرالدین طوسی (۶۷۲ --۵۹۷ هدق.) از رجال نامی ایران و برخاسته از شهر طوس است که خدمات ارزندهای به علوم طبیعی, فلسفه، ریاضیات. ادبیات» فقه و سیاست ایران عهد ایلخانی انجام داده است. او بنیان گذار مکتب علمی رصدخانة مراغه است. کتاب اخلای ناصری (۶۳۳ هدق.) نوشتة خواجه نصیرالدین طوسی را معمولا" ترجمة کتاب نهذ یب- الاخلاق باطهاره الاعراق ابن مسکویه رازی میدانند. چنان که مصاحالهدایه و مفتاح الکفایه اثر عزالدین محمود کاشانی. دیگر عالم عهد ایلخانی، نیز ترجمهای از عوارفالمعارف شیخ شهاب الدین سهروردی به شمار می آید؛ نکتة مهم اینجا است که اگر چه نهذ یب الا خلاق مبنای تالیف و مهمترین منبع نگارش اخلاق ناصری است. اما نمیتوان آن را به درستی ترجمه طهارهلاعرای این مسکویه رازی دانست؛ بلکه خواجه بهتر آن دید که به متن ابوعلی مسکوبه متعهد و مقید نماند و ضمن اخذ معانی اساسی، آن را به تحریر و تقریر دیگری متناسب با فرهنگک و پیشبنة دانش فارسی زبانان بنگارد. در این مسیر، او به شرح، بسط اضافه و حذف قسمتهایی از کتاب پرداخت. اشاراتی از مرحوم استاد جلالالدین همایی هم در مقدمة مصباح الهدایه و مفتاح الکفایه مبنی بر این که گویی عزالدین محمود کاشانی از بیانات خواجه نصیرالدین طوسی در مقدمه و طرز انشاء و تحریر کتاب خود استفاده کرده، و در ترجمه از عوارفالمعارف به سک ترجمه خواجه نصیرالدین طوسی از طهاره لاعراق این مسکوبه نظر داشته, و از آنان اقتباس کرده است، نویسنده را بر آن داشت که هر دو کتاب را بیشتر مورد مطالعه قرار دهد. در این مقاله سعی شده است تا به روش بررسی محتواء وجوه تشابه و همسنخی دو اثر احلاق ناصری و مصاحلهدایه و مفتاحالکمایه در ترجمه و تحریر بررسی شود؛ و با نمایش دادن قسمتی از نموده ای همسانی ویژگیهای اخلاق ناصری در سنجش با متن نهذ یبال حلاق با وی ژگیهای مصباح الهدایه و مفتاح الکما یه در سنجش با متن از عوارف- المعارف, اخذ روش یکسان در ترجمه، برقراری نسبت یکسان دو اثر به زبان فارسی از روی مصادر عربی در ترجمه و درنهایت اثرپذیری عزالدین محمود کاشانی از خواجه نصیرالدین طوسی در شیوة ترجمه و تالیف نشان داده شود.