چکیده:
در دوران کوتاه خلافت امام علی (ع) حوادث مختلفی رخ نمود که منجر به درگیری ها و مخالفت هایی از ناحیه برخی اصحاب پیامبر و بعضی دیگر از مسلمانان با ایشان شد و جریان هایی شکل گرفت که هر کدام به نوعی و به بهانه ای با خلیفه مسلمین، امام علی(ع) به مخالفت برخاستند. از جمله این جریانات سیاسی مخالف، به ترتیب، قاعدین (سعد بن ابی وقاص و ابوموسی اشعری)، ناکثین (طلحه، زبیر و عایشه) مارقین (خوارج) و قاسطین (معاویه و عمرعاص) بودند. این جریانات برای حکومت امام علی(ع) مشکل ایجاد کردند و امام نیز با هر یک از این گروه ها برخوردی فراخور حالشان داشتند. هرچند بخش عمده ای از این جریان های سیاسی در عصر آن حضرت و بوسیله ایشان سرکوب شد؛ ولیکن در نهایت مانع اصلاحات اساسی حضرت علی(ع) در بعد اجتماعی-فرهنگی شدند. این گفتار بر آن است تا به شیوه توصیفی-تحلیلی و براساس مطالعات کتابخانه ای منابع متقدم به بررسی نوع نگاه امام نسبت به جریانات فوق الذکر پرداخته و تفاوت و تشابهات آن ها را از دیدگاه امام نسبت به آن ها روشن نماید.
خلاصه ماشینی:
(خطبه ٧٥) این بیان نشان می دهد که معاویه و اهل شام چقدر برای امت اسلامی و حکومت علی (ع ) خطر ناک است که آرزوی نابودی ایشان را در دل می پروراند اما علی چه می تواند بکند کسی اطاعت از او نمی شود قدرتی ندارد یعنی یاران امام با سست عنصری خود موجبات گستاخی معاویه را فراهم کردند.
امام علی (ع ) در خطبه ٢٧ نهج البلاغه «جهاد را دری از درهای بهشت می دانست که خداوند برای دوستان خود باز کرده است که هر کس از روی میل آن را ترک کند به خواری و ذلت دولت دچار می شود و قاعدین مشمول این سخن بودند.
لذا بدین نحو بود که قاعدین امام را تنها گذاشته و خواسته یا ناخواسته آب به آسیاب دشمنان علی ریختند و موجبات تضعیف حکومت وی را فراهم کردند و این درس است برای خوانندگان تاریخ که چگونه آدمی در دنیا گاهی بر سر دوراهی حق و باطل قرار گرفته بایستی هشیاری به خرج داده حق را بشناسد و با آن همراهی کند تا موجبات گمراهی خود و بعضی افراد را فراهم نکند.
علی در جواب اینان گفت : ((شما برای امور ناچیزی بر من خشم گرفتید و خوبی های فراوان مرا نادیده انگاشتید آیا ممکن است مرا آگاه سازید شما چه حقی داشته اید که من آنرا باز داشته ام یا کدام سهم بوده که ازدادن ان به شما انصراف داده ام ؟!(خطبه ٢٥) لذا از این سخن دوم معلوم می شود که هدف ناکثین نیل به قدرت و تداوم ویژه خواری ها و ریاست بود.