چکیده:
قرارداد استصناع، امروز گسترش بسیار یافته است و تحقیقات بسیاری هم در مورد آن سامان یافته است. پس از تعیین ماهیت قرارداد استصناع، تعیین زمان انتقال مالکیت کالا به سفارشدهنده، مهم ترین مسئله در عقد استصناع است. آیا انتقال مالکیت در زمان انعقاد قرارداد صورت میگیرد، یا همزمان با ساخت کالا مالکیت آن به تدریج به سفارشدهنده منتقل میگردد؟ و یا با تسلیم کالای ساختهشده، مالکیت آن نیز منتقل خواهد شد؟ انتقال ضمان معاوضی، استحقاق عوض، به وجود آمدن حق عینی و به تبع آن به وجود آمدن حق حبس برای سازنده، مالکیت منافع از زمان ساخت تا زمان تسلیم و همچنین هزینههای نگهداری و انبارداری و ... همه مسائلی است که با تعیین زمان انتقال کالا در قرارداد استصناع روشن میشود. نظر به قانون «پیش فروش ساختمان مصوب 1389»، در حقوق ایران گرایش غالب بر بیع بودن استصناع است و برخی هم آن را مقاوله (پیمان) دانستهاند. حقوق افغانستان، مصر و عراق استصناع را مقاوله (پیمان) میدانند. از نظر این تحقیق تردید در ماهیت این قرارداد و تصحیح آن به روشهای مختلف ـ کما اینکه بسیاری از محققان کردهاند ـ نه تنها به حل مسائل مطرح شده کمک نمیکند، بلکه در عمل موجب مشکلات، حیرت و سردرگمی میشود. تحقیق حاضر، در پی آن است که راه حل عملی واحدی را برای تعیین زمان انتقال مالکیت در عقد استصناع بیابد، که هم با عدالت و نیازهای زمانه سازگار بوده و هم با مبانی حقوقی در این زمینه منطبق باشد. فرضیه تحقیق بر این مطلب استوار است که عقد استصناع، نه بیع است و نه مقاوله (پیمان)؛ بلکه عقد مستقلی است که در آن زمان انتقال مالکیت زمان تکمیل ساخت و به وجود آمدن کالا میباشد.
خلاصه ماشینی:
نظر به قانون «پیش فروش ساختمان مصوب 1389»، در حقوق ایران گرایش غالب بر بیع بودن استصناع است و برخی هم آن را مقاوله (پیمان) دانستهاند.
تحقیق حاضر، در پی آن است که راهحل عملی واحدی را برای تعیین زمان انتقال مالکیت در عقد استصناع بیابد، که هم با عدالت و نیازهای زمانه سازگار بوده و هم با مبانی حقوقی در این زمینه منطبق باشد.
1-1- ماهیت و انتقال مالکیت استصناع در حقوق ایران 1-1-1- بیع مال آینده، پیشفروش ساختمان و استصناع در حقوق ایران نظر غالب آن است که استصناع، بیع کالای آینده میباشد.
اولا، مفاد ماده 361 قانون مدنیکه وجود مبیع در زمان عقد را لازم میداند ناظر به بیع عین معین است (شهیدی، 1388: 309)؛ (کاتوزیان، 1387: 1/ 375)، چون در این بیع برحسب قصد متعاملین که خواستهاند عین شخصی واقع در خارج را مورد معامله قرار دهند، مبیع مورد نظر باید هنگام عقد وجود خارجی داشته باشد و گرنه طبق قاعده «العقود تابعة للقصود»، بیع باطل خواهد بود.
2- انتقال مالکیت بیع کالای آینده در حقوق انگلیس لغتنویسان اصطلاحات Sale Of Goods)، Manufacturing، Custom orderو (Custom built را برای استصناع و سفارش ساخت کالا به کار بردهاند (راسترو، 1384)؛ (گلریز، 1380).
اکنون سؤال این است که آیا بعد از ساخت، انتقال مالکیت مستلزم عمل حقوقی دیگری است، یا مال ساختهشده، خود به خود منتقل میگردد؟ ارتکاز عرفی از عقد استصناع آن است که سازنده پس از ساخت، کالای ساخته شده را به سفارشدهنده تسلیم مینماید.