چکیده:
در حوزه داستان نویسی اقلیمی و روستایی آذربایجان تا انقلاب اسلامی که محدوده زمانی این پژوهش است، غلامحسین ساعدی، صمد بهرنگی، بهروز دهقان و ناصر شاهین پر اقلیمی نویسان این حوزه هستند. توجه به باورها و سنت¬های بومی، بازآفرینی وقایع تاریخی منطقه، اقتباس از حماسه ها، قصه ها و افسانه های عامیانه بومی، تک نگاری ها و ثبت آداب و رسوم منطقه آذربایجان، نام گذاری های ترکی و بومی شخصیت های داستانی، تمرکز بر نشان دادن و برجسته کردن فقر معیشتی و فرهنگی روستاییان و برانگیختن کینه انقلابی مخاطب، از جمله مسایل و ویژگی های مشترک اقلیمی در داستان های اقلیمی-نویسان آذربایجان است. وجود این ویژگی های مشترک در داستان ها، حاکی از آن است که حوزه داستان نویسی اقلیمی آذربایجان در کنار سایر حوزه ها از هویت مستقل و متمایزی برخوردار است. نگارنده در این مقاله می کوشد ضمن نقد برخی نظرات پیشین درباره داستان نویسی اقلیمی آذربایجان، به معرفی داستان های اقلیمی این حوزه از منظری توصیفی انتقادی بپردازد و نشان دهد که ویژگی های شاخص اقلیمی آذربایجان چیست که آن را از سایر اقلیم ها متمایز کرده است.
خلاصه ماشینی:
با توجه به ویژگی های اقلیمی بازتاب یافته در داسـتان های اقلیمی معاصـر ایران ، در تعریف داستان اقلیمی میتوان گفت : «داسـتانی اســت که به ســبب بازتاب گســتردة عناصــر اقلیمی و محیطی– به دو شــکل تزیینی و پویـا – در طی حوادث و مـاجراهـا، رنگی محلی و بومی دارد و متعلق بـه ناحیه ای خاص و متمایز از دیگر مناطق اسـت و این عناصـر بومی و محیطی عبارتند از: فرهنگ مردم ؛- شامل معتقدات و آداب و رسـوم ، مشـاغل و حرفه ها، شـکل معماری منطقه ، خوراکها، پوشش ها و زبان محلی (لهجه و سـاختار زبانی، واژگان و اصطلاحات محلی، ترانه ها و سرودها )-، شیوة معیشتی و اقتصادی و تولیدی، مکـان هـا و منـاطق بومی، محیط و طبیعـت بومی، صـــورخیال اقلیمی (بومی)، تحولات و جنبش های سیاسی و اجتماعی منطقه » (صادقی شهپر، ١٣٨٩: ٣٧).
٥- شاخصه های اقلیمی در داستان های حوزة آذربایجان کدامند؟ همان گونه که پیشـتر گفته شـد، توجه به سنت ها و باورهای بومی، بازآفرینی وقایع تاریخی و قصه ها و افســـانـه های عامیانۀ محلی، تک نگاریها و ثبت آداب و رســـوم مردم منطقۀ آذربایجان ، نام گذاریهای بومی شـخصـیت های داستانی و تمرکز بر نشان دادن فقر فرهنگی و معیشتی جوامع روستایی، از جمله ویژگیهایی اسـت که در داسـتان های اقلیمینویسان آذربایجان برجسته تر است و به آن ها رنگی اقلیمی میدهد.