چکیده:
اهمیــت محیطهای مســکونی شــهری بهعنوان سکونتگاههای اصلــی مــردم، روزبهروز در حــال افزایــش اســت. در این بین، تراکم بالای جمعیت در نواحی شهری کیفیت محیط زیست این مناطق را کاهش داده است که به همین دلیل باید به کیفیت این زیستگاهها توجه ویژهای شود. این مطالعه با هدف شناسایی زنجیرههای علـت و معلـولی، بهصورت توصیفی-تحلیلی براساس مدل DPSIR با استفاده از مطالعات کتابخانهای و تجزیهوتحلیل آماری در سال ۱۳۹2 انجام شده است. نتایج حاصل از بررسی مؤلفههای زیستگاه شهر تهران در قالب نیروی محرکه، اثر، وضعیت، فشار و پاسخ مدل DPSIR، نشان میدهد میزان استقرار جمعیت و مراکز کار و فعالیت توأم با بیانضباطی کالبدی از مهمترین شاخصههای مؤثر بهعنوان نیروی محرکة زیستگاه شهر تهران است. در این بین، تحت تأثیر مستقیم نیروی محرکة شهرنشینی شتابان، فشار بر منابع اکولوژیکی و بر منابع طبیعی شهر محسوس است، اما عمدهترین وضعیت نیروی محرکة شهرنشینی شتابان برای تمام متغیرها بهرغم مثبتبودن روندها، در مقایسه با وضعیت ایدهآل و استاندارد چندان مناسب نیست. همچنین مهمترین آثار وضعیت مطلوب یا نامطلوب اجزا و بخشهای عمدة یک زیستگاه در قالب دو بخش آلودگیها و سلامت و بهداشت عمومی منعکس میشود. در این بین از بهترین پاسخهای موجود میتوان به تهیه و انتشار نخستین گزارش وضعیت محیط زیست شهر تهران، تصویب و ابلاغ طرح جامع راهبردی ساختاری این شهر در سال 1387، تصویب طرح تفصیلی شهر تهران در سال 1388 و الزام به تهیة برنامة عملیاتی شهرداری تهران اشاره کرد.
خلاصه ماشینی:
هدف این مطالعه شناسایی زنجیره های علت و معلولی و تحلیل محیط زیستی زیستگاه انسانی شهر تهران با بررسی عوامل محیط زیستی و تأثیر متقابل عوامل انسانی با استفاده از مدل نیروی محرکه ، فشار، وضعیت ، اثر و پاسخ ، سپس تدوین سیاست ها و راهکارهای اتخاذشده ، فعالیت ها و مطالعات صورت گرفته و سیاست ها و راهکارهای مورد نیاز برای اصلاح سیستم است ؛ بنابراین به پرسش های زیر پاسخ میدهد.
مدل نیرویمحرکه ،فشار،وضعیت ،اثروپاسخ (DPSIR) این مطالعه ، بخشی از نتایج دومین گزارش وضعیت محیط زیستی شهر تهران است که در آن با استفاده از مدل DPSIR ابتدا اجزای مختلف مؤلفۀ زیستگاه انسانی تحلیل ، سپس با استفاده از همین چارچوب مفهومی، پاسخ های مناسب به تفکیک اجزای مدل ارائه میشود.
مقایسۀوضعیت افزایش جمعیت شهرتهران وکل کشورطیسال های١٣٣٥تا١٣٩٠(ارقام جمعیت به هزار) (رجوع شود به تصویر صفحه) استقرارمراکزکاروفعالیت شهر و منطقۀ شهری تهران طی سال های ١٣٨٧ تا ١٣٨٩ بزرگ ترین محل تمرکز تمام اشکال فعالیت اقتصادی کشور بوده و بیتردید، به دلیل داشتن شاخص های زیاد اقتصادی، همچنان مهم ترین کانون اقتصادی کشور است (برنامۀ عملیاتی میان مدت شهرداری تهران ، ١٣٩١).
همچنین تعداد سفرهای روزانه ، اعم از ساکنان و غیر آن ها در سال ١٣٨٦، به ترتیب نزدیک به ١٢/٥ و ٢/٥ میلیون ، و در سال ١٣٨٩ حدود ١٣/١ و ٢/٧ میلیون سفر برآورد شده است (جدول ٢)، (شرکت مطالعات جامع حمل ونقل و ترافیک شهرداری تهران ، ١٣٩١؛ گزارش وضعیت محیط زیست شهر تهران ، ١٣٩٠).