چکیده:
ازجمله وظایف خطیر حاکمان اسلامی،موضعگیری مناسب دربرابر تهدید مخالفان داخلی میباشد.راهکار مناسب،الگوگیری از سیره امیرالمؤمنین(علیهالسلام) دربرابر اولین مخالفان داخلی حکومت علوی است.پژوهش حاضر به مطالعه مجموع سخنان حضرت درباره«اصحاب جمل»، با روش علمی و نظاممند «تحلیل محتوا»میپردازد. از دیدگاه امام،برخورد هدایتآمیز با مخالفان و تحلیل حرکت سیاسی آنان اهمیت بسزاییدارد. ایرادحجم عمدهای از خطبههای روشنگرانه حضرت قبل از جنگ، اهتمام وافر ایشان برای گفتگوی مستقیم با مخالفان در آغاز فتنه، همچنین بهرهوریاز فضایجنگ برای گفتگو با سران مخالفان و موعظه سپاهیان و نیز، نگارش نامههای مفصل بعد از جنگدر تبیین نتیجه نبرد و تحلیل «فتنه جمل»، همگی بیانگر بینش فرازمانی حضرت برای اصلاح جامعه اسلامیاست. بنابراین در الگوی رفتاریامام دربرابر مخالفان داخلی،اولویت با «تبیین جنگطلبی و تهدیدهای مخالفان برای جامعه اسلامی» و«تلاش برای هدایت مخالفان و ممانعت از جنگافروزی آنان» میباشد. امام درپی«اخذ تعهد از مخالفان جهت پرهیز از فسادگری در جامعه»، درصدد «ریشهیابی علل فتنهانگیزی مخالفان» برمیآید. همچنینعلاوه بر«الزام مخالفان برای پایبندی به بیعت»،بر ضرورت مقابله با آنان «بهخاطر پیمانشکنیشان»تأکید میکند. ازطرفی، «با اثباتمشروعیت حکومتش»دراحتجاج با مخالفان، به «آموزههای قرآنی و روایی» تمسک میجوید.
خلاصه ماشینی:
3. روش تحلیل محتوای سخنان امام علی (ع) دربرابر اصحاب جمل برای پژوهش حاضر، نخست، با تتبع در منابع معتبر تاریخی و روایی، تمام روایات امیرالمؤمنین (ع) که در برخورد با اصحاب جمل صادر شده بود شناسایی و استخراج شد که درمجموع، شامل 55 روایت ميشود.
حجم سخنان امیرالمؤمنین (ع) در مراحل تاریخی مواجهه با مخالفان داخلی نمودار مذکور بهروشنی نشان میدهد که هر چهار مقطع زمانی برای امام مهم بوده است و مسئلة مصاحبه دربارة مخالفان و گفتوگو با آنان را در هیچکدام از این مراحل رها نکرده و پیوسته برای هدایت و اصلاح آنان تلاش کرده است.
5. تحلیل اهمیت مواجهه با مخالفان داخلی ازمنظر امام علی (ع) مسئلة رفتار با مخالفان داخلی ازدیدگاه امیرالمؤمنین (ع) آنچنان مهم بوده که حضرت با حجم انبوهی از روایات دربارة اصحاب جمل در قالبهای بیانی: خطبه، نامه، و گفتوگو به تبیین آن پرداخته است.
در این مقطع که مربوط به حضور طلحه و زبیر در مدینه و قبل از خروج آنان از مرکز خلافت علوی است، حضرت بیشترین ارتباط مستقیم را درقالب گفتوگو با ناکثین برقرار کرده و تمام سعی خود را در هدایت و مجابکردن آنان در پایبندی به بیعت و پرهیز از جنگ داشته است.
نتیجهگیری با استفاده از تحلیل محتوای روایات امیرالمؤمنین (ع) دربارة اصحاب جمل میتوان به الگوی رفتاری امام در مواجهه با اولین مخالفان داخلی حکومت اسلامی دست یافت.