چکیده:
سیاقت و سیاق، شیوه خاص نگارش اعداد بود که به مرور زمان و با ساده شده حرف نویسی اعداد عربی به وجود آمده است. نوشتن به این شیوه برای ثبت محاسبات مالی در ایران، بیش از هزار سال در میان گروههای مختلف اجتماع ـ از مستوفیان دیوان تا حساب روزمره مردم ـ رواج داشته است. در دوره مشروطه محاسبات به شیوه سیاق جای خود را به شیوه نوین نگارش بودجه داد. «دفاتر دخل و خرج مملکتی» کنار نهاده شد و به جای آن بودجه کل کشور به کار رفت. این مقاله تغییرات اجتماعی اواخر عصر قاجار و دلایل متروک شدن سیاقنویسی را بررسی میکند تا به این پرسش پاسخ دهد که آیا این تحول ناشی از حضور مستشاران فرنگی، و بنا به ضرورت زمانه صورت گرفته و یا ریشه در اندیشه اصلاحگران داخلی این عصر دارد؟
خلاصه ماشینی:
با توجه به پیشینۀ عمیق تاریخی و جغرافیایی و رسوخ سیاق نویسی در قشرهای مختلف اجتماع ، این تحول چگونه و طی چه فرایندی رخ داده و عامل یا عوامل کنار نهاده شدن شیوة سیاق نویسی چه بوده است ؟ پیشینۀ تحقیق پایــان سیاق نویســی و دلایل نابودی آن به عنــوان موضوعی درخور توجه ، در میــان آثار برخی از پژوهندگان موضوع سیاق مورد توجه قرار گرفته است : ایرج افشــار در مقدمه بر تصحیح کتاب فروغســتان ، تحول در نگارش از سیاق به عددنویسی را به عنوان موضوعی قابل بحث مطرح کرده و علاقه مندان را برای پی گیری موضوع و یافتن پاســخ ، به سه کتاب مستوفی ،مصدق ، و دومرنی ارجاع می دهد.
نیز باید دانست که با وجود مستوفیان بلندپایه و صاحب نظر در این زمینه ، و ادعای برتری روش ســیاق بر روش هندســی ، چرا برای نظم و نســق امور مالی مملکت از مستشاران فرنگی استفاده شده است ؟ پاســخ این پرســش ها می تواند در بررسی شرایط سیاســی و فرهنگی اواخر دورة قاجار و به ویژه ضرورت های مطرح شده در باب تحول مباحث مالی و دخل و خرج حکومتی یافته شود.
این موضوع توســط راوندی ذکر به نقل از یادداشــتی در پایان کتاب منشآت میرزا مهدی خان ، منشی نادر شاه ، چاپ ١٣٢٤ ق نقل شده است که دسترسی به این چاپ برای نگارنده میسر نشد: مرتضی راوندی ، تاریخ اجتماعی ایران (تهران : نشر نگاه ، ١٣٨٢)، ص ١١٤٥.