چکیده:
قلمرو خان نشین ایروان(1160-1244ق./1747-1828م.)، در قرن سیزدهم هجری شاهد جنگ ها و قشون کشی از دو سوی مرزهای شمالی و جنوبی از طرف دول روسیه تزاری و ایران قاجاریه بود. خان نشین مذکور به سبب موقعیت جغرافیای خاص و قرار داشتن در همجواری دولت های ایران و عثمانی مورد توجه دولت روسیه تزاری قرار گرفت. وجود گروه قومی اقلیت ارامنه مسیحی زمینه مداخله را به بهانه حمایت از عیسویان به روس ها در زمان خانی محمد خان قاجار ایروانی(1198-1220ق./1784-1805م.)، داد تا با دخالت در مسائل مربوط به ایروان باعث جنگ های طولانی با دولت قاجاریه ایران شود. در طی این جنگ ها محمد خان ایروانی سیاست دوگانه ای اتخاذ نمود، بطوری که هم با روس ها و هم با ایرانی ها رابطه سیاسی برقرار کرد. سئوال اصلی مقاله این است چرا خان ایروان در نخستین جنگ های ایران و روس موضع دوگانه ای اتخاذ نمود و هدف اش از برقراری رابطه سیاسی همزمان با دولت های مزبور چه بود؟ یافته های این پژوهش نشان می هد که خان ایروان پیوسته برای بقاء و حیات سیاسی خویش با استفاده از سیاست توازان قوا سعی می کرد از تضاد منافع دولت های ایران و روس برای حصول خودمختاری سیاسی حکومت خویش بهره برداری نماید. لذا، با مشاهده قدرت برتر و تغییر موازنه قوا منطقه ای مدام بین دو دولت تغییر موضع می داد. لذا در این تحقیق بر آنیم تا نقش و مواضع محمد خان ایروانی را در نخستین جنگ های ایران و روسیه را با تکیه بر منابع تاریخنگاری قاجاری و روسی و با روش توصیفی - تحلیلی مورد بررسی و تحلیل قرار دهیم.
Khanate of Yerevan territory (11601244-Q./17471828-M.), in the thirteenth century AD, witnessed wars
and military expeditions in its north and south borders by Tsarist Russia and Qajar Iran. Because of the
special geographical situation and being in proximity to the governments of Iran and Ottoman, the Khanate
has been of special importance to the Russian government. Russia used the minority group of ethnic
Christian Armenians as an excuse to interfere in Yerevan’s issues on the pretext of protecting the Christians
at the time of Mohammad Khan Qajar Yerevani (11981220-Q./17841805-M.), in order to elongate the
wars between Qajar government and Christian Armenian groups. During these wars Mohammad Khan
Yerevani adopted a dual policy, so that both the Russians and the Iranians will establish diplomatic relations.
The main question of this article is: why Khan of Yerevan in the first Russo-Iranian war adopted his dual
policy and what was the main idea behind establishing relationships with theses governments? The findings
of this article show that Khan of Yerevan always endeavored for his own survival, and had to use parallel
policy to make friction between Iran and Russia in order to achieve his own political autonomy. Therefore,
he was shifted constantly his position by observing the great power and changed regional balance of power
between the two governments. Based on a descriptive-analytical method, the aim of this article is to study
the roles and positions of Mohammad Khan Yerevani in the first war between Iran and Russia.
خلاصه ماشینی:
خان نشین ایروان ، محمدخان قاجار ایروانی ، دولت قاجاریه ، روسیه تزاری، قفقاز The Role and Attitudes of Mohammad Khan Qajar Yerevani in the frst Wars between Russia and Iran Mohammad Aziznejad3 / Reza Dehghani4 Abstract Khanate of Yerevan territory (11601244-Q.
میرزا محمد صادق وقایع نگار مروزی، آهنگ ســروش (تاریخ جنگ های ایران و روس )، گردآورنده حســین آذر، به تصحیح امیر هوشنگ آذر (تهران : چاپخانه حیدری، ١٣٦٩)، ص ٨٢.
شکست قشون روسی از قوای قاجار و نزدیک شــدن روس ها به قلعه ایروان و تغییر موازنه قدرت به نفع دولت ایران ، محاســبات محمدخــان ایروانی را بر هم زد و مجبور کرد که برای حفظ حکومت محلی خود از تعرض روس ها بار دیگر به سیاست دنباله روی از قاجاریه روی بیاورد.
Mirzə Adıgozəl bəy, Qarabağnamə, Qarabağnamələr, I kitab,Tərtibci: Akif Fərzəliyev və N.
خان ایروان ، محمدخان قاجار ایروانی از جمله چنین خآن های بود که در شروع درگیری طرفین نقش غیر قابل انکاری داشت و با تحریک روس ها به اشغال قلعه ایروان زمینه را برای نخستین جنگ ایران و روسیه مهیا نمود.
با این حال ، پیوندهای سیاسی محمدخان قاجار ایروانی با حکومت های پیرامونی روســیه تــزاری و ایران قاجاریه پایدار نبود و بــا ملاحظه منافع خویش و حضور قدرت های برتر در منطقه مدام تغییر موضع میداد و از دولتی به دولت دیگر گرایش مییافت تا بدین نحو با اســتفاده از سیاســت های توازن قوا، دنباله روی استقلال حکمرانی خویش بر اراضی ایروان را تأمین نماید.