چکیده:
مصرف آب در سالهای اخیر به علل رشد جمعیت، گسترش شهرها و توسعه کشاورزی از افزایش چشمگیری برخوردار بوده است. در کل منشأ 12 درصد از حجم آبهای سطحی کشور عراق از ایران است که 10 درصد از کل حجم آبهای سطحی کشور ایران را شامل میشود. هدف اصلی این مقاله که به صورت اسنادی و با شیوه توصیفی-تحلیلی تهیه شده، بررسی چالشها و فرصتهای هیدروپلیتیک ایران در قبال عراق است. عراق و ایران از حیث توازن ژئوپلیتیکی تقریبا برابرند و به همین علت نوعی رقابت علنی و پنهان در زمینه های مختلف نسبت به هم دارند. اگر عراق از قدرت بالایی برخوردار باشد تهدیدی برای ایران به حساب می آید، چون همیشه از طرف زمامداران عراق عنوان شده که مرز آبی و دسترسی عراق به آبهای آزاد با محدودیت زیادی مواجه است. بنابراین عراق در صورت برخورداری از قدرتی بالاتر به طور قطع اقدام به حل مشکل ژئوپلیتیکی خود خواهد کرد و بحران ژئوپلیتیکی را با بدست گرفتن ارزش و منفعت جغرافیایی (اروندرود) و تسلط بر آن، به نفع خود کنترل خواهد کرد. براساس یافتههای این مقاله میتوان به این نتیجه رسید که هیدروپلیتیک ایران در برخورد با عراق باید رویکردی تنشزدا و هیدرودیپلماسی داشته باشد و چشم انداز آینده هیدروپلیتیک ایران و عراق میبایست برمحور مدیریت مشترک دو کشور در اروند رود باشد.
خلاصه ماشینی:
بر این اساس نزدیک به یک پنجم آب های جریان یافته در حوضه آبریز دجله مربوط به آب های سطحی سرازیر شده از ایران است (نامی و محمدپور، ١٣٨٩: ١٤٥) و کل منشأ حدود ١٢ درصد از حجم آب های سطحی کشور ایران به عراق سرازیر میشود.
احداث سد آتاتورک در ترکیه و سد الثوره در سوریه ، مشکلاتی برای عراق به وجود آورده و به صورت بخشی از مسأله امنیت ملی این کشور در آمده است و تسلط بر رودخانه های دجله و فرات با داشتن نقشی ژئواستراتژیک ، کشورهای سوریه و ترکیه را قادر ساخته است تا / حدود زیادی نظریات خود را به عراق تحمیل کنند (صادقی، ١٣٧٦: ٢٠٠).
اگر چه در مشکلات طولانی بین ایران و عراق بر سر مسأله تعیین خطوط مرزی و همچنین چگونگی حاکمیت بر اروندرود در گذشته این کشور حالتی هیدروپلیتیک نداشته است ؛ اما با توجه به عواملی چون ثابت بودن میزان ذخایر آب تجدیدپذیر، افزایش جمعیت ، بالا رفتن کیفیت زندگی، توسعه صنایع و کشاورزی و خشک سالی، این رودخانه در آینده نزدیک نقش اصلی و محوری در تأمین آب مصرفی و نیز توسعه کشاورزی کشورمان ایفا خواهد کرد.
در صورتی که کشور عراق از قدرت بالایی برخوردار باشد میتواند تهدیدی برای ایران به حساب آید زیرا همیشه زمامداران عراق عنوان کرده اند که مرز آبی و دسترسی عراق به آب های آزاد با محدودیت بسیاری مواجه است ، و در صورت داشتن قدرت زیاد به حل مشکل ژئوپلیتیکی خود خواهد پرداخت و بحران ژئوپلیتیکی را با به دست گرفتن ارزش و منفعت جغرافیایی (اروندرود) و تسلط بر آن ، به نفع خود کنترل خواهد کرد.