چکیده:
پژوهش حاضر با هدف بررسی و تحلیل کتابهای درسی دین و زندگی پایه دوم و سوم دوره متوسطه دوم با تاکید بر میزان توجه به شاخصهای تربیتی در برنامه درسی ملی اجرا شده است. روش پژوهش توصیفی و از نوع پژوهش کیفی و رویکرد پژوهش کاربردی بود. جامعه پژوهش، کتابهای دین و زندگی دوره متوسطه در سال تحصیلی 95-1394 بود که به صورت هدفمند کتابهای دین و زندگی پایه دوم و سوم دوره متوسطه به عنوان نمونه در نظر گرفته شدند. ابزار گردآوری داده ها، نمون برگ تحلیل محتوای کتابهای درسی بر مبنای شاخصهای تربیتی مندرج در برنامه درسی ملی بود. برای استخراج اطلاعات، از روش تحلیل محتوای توصیفی استفاده شده است. یافته های پژوهش نشان داد: 1. کتابهای دین و زندگی 2 و 3 دوره متوسطه دوم، بر اساس سه مضمون کلی شناخت و معرفت، گرایشها و تمایلات، و عمل و رفتار، منطبق با برنامه درسی ملی نگاشته شده است. 2. تعداد کل مولفه های مفهومی کتابهای دین و زندگی پایه دوم و سوم در مجموع 709 فراوانی بود که از این تعداد پایه دوم 313 و پایه سوم 396 فراوانی را به خود اختصاص داده بودند. 3. از مجموع مولفه های مفهومی کتابهای بررسی شده، بیشترین توجه مربوط به مولفه های محور شناخت و معرفت با 425 فراوانی و کمترین توجه مربوط به مولفه های محور گرایشها و تمایلات با 87 فراوانی بود. از یافته های پژوهش می توان نتیجه گرفت که اهتمام ویژه مولفان کتاب دین و زندگی، افزایش شناخت افراد نسبت به اصول اساسی و فروع دین است و به بحث گرایشها و تمایلات و عمل به فرامین، توجه چندانی نشده است.
خلاصه ماشینی:
به اعتقاد صاحب نظران و سياستگذاران برنامه درسي ملي، شاخصهاي محورهاي ياد شده ، برگرفته از آيات قرآن و سخنان ائمه (ع ) است و عبارت اند از: «محور فرايندهاي ذهني (معرفت و شناخت ) شامل شاخصهاي علم و دانش ، تفکر و تعقل ، معرفت و بصيرت ، نقد و ارزيابي؛ محور عمل و رفتار شامل شاخصهاي تعهد و مسئوليت شناسي اجتماعي، عفت و پاکدامني، عمل گرايي، عبادت ؛ و محور گرايشها و تمايلات شامل شاخصهاي حب الهي و ولايت پذيري» (برنامه درسي ملي، ١٣٩١: ٢٢-١٥).
بنابراين هدف مورد نظر در اين پژوهش ، تحليل محتواي کتابهاي دين و زندگي دورة متوسطۀ دوم بر اساس شاخصهاي تربيتي در برنامه درسي ملي بوده است تا به پرسشهاي زير پاسخ داده شود: ١.
با توجه به نتايج بررسي و تحليل ، در اين فرم ، سه مؤلفه (يا محور) اصلي در زمينۀ مفاهيم مرتبط با مقوله تربيت ديني تعيين شده که عبارت اند از: الف ) دانش ، معرفت و شناخت نسبت به خود، خدا و هستي ب ) گرايشها و تمايلات ج ) عمل و رفتار.
نتايج پرسش دوم پژوهش : ميزان توزيع مؤلفه هاي شاخصهاي تربيتي محور شناخت ، محور تمايلات و گرايشها و محور عمل و رفتار در محتواي کتابهاي درسي دين و زندگي ٢ و ٣ دورة متوسطه چگونه است ؟ تحليل کتابهاي مورد بررسي نشان داد که از مجموع ٧٠٩ واحد شمارش شده مرتبط با شاخصهاي تربيتي، مؤلفۀ امام شناسي با ١٤٢ فراواني و ٢٠/٣ % بيشترين و مؤلفه انواع هدايت با ١٠ فراواني و ١/٤% کمترين ميزان توجه را داشته اند.