چکیده:
در تصحیح متون، پی بردن به لغزشها و فهم اغلاط راهیافته به متن از اهمیت خاصی برخوردار است. در این باره، یکی از مواردی که در تصحیح متون گذشته باید با دقت زیاد بدان نگریسته شود، مسئله تصحیف و تحریف است. بر این اساس، گاهی مصحح ناگزیر است در کنار نسخ خطی معتبر یک کتاب، از منابع دیگری برای انجام کار تصحیح بهره بگیرد که از آن به منابع جانبی تعبیر میشود. متون جانبی در کنار متن مصحح برای تشخیص تحریفات و تصحیفات و نیز زدودن زواید از متن مورد تصحیح، نقش بسیار پررنگ و موثری خواهد داشت. در این جستار با هدف پیشبرد کوششهای مصحح محترم، بر آنیم تا به بررسی چند تصحیف در کتاب جواهرنامه نظامی بپردازیم؛ چراکه این متن به دلیل برخورداری از واژگان کهن و ناشناخته بسیار، بیشتر مورد تغییر قرار گرفته است. در کنار ضبطهای پیشنهادی با ارائه شواهدی از متون جانبی از قبیل متون تاریخی و جغرافیایی و نیز با ارائه شواهد درونمتنی، پشتوانه ضبطهای پیشنهادی خود را مستند خواهیم کرد.
خلاصه ماشینی:
این کتاب به چهار مقاله تقسـیم شده است و مؤلف در آن به شرح این مـوارد مـیپـردازد: مقالـۀ اوّل در «کیفیـت مفـردات معدنیاتی» در چهار فصل ، مقالۀ دوم در «جواهری که از حجر باشد و اشباه آن ها و قیمـت و اخبار آن »، مقالۀ سوم در «معرفی فلـزات » اسـت کـه ده مطلـب دارد و در نهایـت در مقالـۀ چهارم به «انواع مینا و عمل هریک » مـیپـردازد (جـوهری نیشـابوری، ١٣٨٣: ٢٩).
مصـحح 54 در ذیل لغات و اصطلاحات آورده است : «چون این کتاب نخستین تألیف فارسی در موضوع احجار و فلزات است ، لغات نادر اگر تصحیفی در آن ها صورت نگرفتـه باشـد وجـود دارد» (جوهری نیشابوری، ١٣٨٣: ٣٤).
وفور استعارات و کنایات و مسائلی از این دست در برخی متون ، پیچیدگی خاصـی بـه وجود آورده بوده است که کاتبان کم سواد از فهم آن عاجز بوده انـد و همـین امـر، متـون را در معرض تصحیف و تحریف قرار داده اسـت » (صـالحینیـا و حیـدریان ، ١٣٩٥: ١٢٣).
شایان ذکر است با توجه به اینکه در الجماهر الجواهر بیرونی این ناحیـه «رام رود» ضـبط شده و با نظر به اینکه مصحح جواهرنامه در پاورقی صفحۀ ٢١٥ آورده است که نسخه هـای ایرانی در برابر «رام رود»، «زلف رود» آورده اند، بـر مـا واضـح مـیشـود کـه منظـور مؤلـف جواهرنامه از «زلف رود» در عبارت «در حدود چغانیـان موضـعی اسـت کـه آن را ویشـگرد گویند و آنجا وادیی است که آن را زلف رودگویند» (همان : ٢١٤)، همان «رام رود»ی است که پیش از این دربارٔە آن بحث کردیم .
» در همان پاورقی مصحح یادآور ایـن نکتـه شـده اسـت کـه در حاشـیۀ نسـخۀ «ت »، بـه جـای «فروصی»، «بروسی» آمده است .