چکیده:
از اواسط قرن بیستم، پژوهشهای مستشرقان درباره تمدنها و ادیان شرقی، بهویژه دین اسلام، در مسیر تازهای گام برداشت که بیشتر متاثر از اندیشههای تحلیلیمسلکان در حوزه دینشناسی و زبانشناسی بود. در دو سه دهه اخیر، اندیشهوران متعددی در غرب با رویکرد انتقادی، پژوهشهای تازهای را در خصوص تاریخ قرآن، اصالت و حجیت آن آغاز نمودند. این رویکرد جدید، با انتشار آثار برخی از قرآنپژوهان آلمانی بهویژه کریستوف لوکسنبورگ، به طور جدی مطرح شد و موضعگیریهای مختلفی را در غرب دامن زد. اساس علمی پژوهشهای مستشرقان در خصوص قرآن، مبانی معرفتی و زبانی مدرن در هرمنوتیک و زبانشناسی است و از این رو، با تاکید بر عدم قدسیت متون مقدس، به قرآنپژوهی روی آوردهاند. اما علیرغم تلاش قرآنپژوهان غربی در ارائه رویکردی انتقادی نسبت به قرآن، بیشتر پژوهشهای ایشان، امروزه به تصریح بسیاری از اخلافشان در غرب، با کاستیهای مختلفی روبهرو میباشد. در این جستار، تلاش نگارنده بر آن بوده تا با بررسی مهمترین و مطرحترین آثاری که امروزه در فضای قرآنپژوهی در غرب مطرح هستند، به ارزیابی تحلیل قرآنپژوهان غربی از پنج مساله مهم در خصوص قرآن بپردازد و در این میان، به برخی کاستیهای و چالشهای پیش روی ایشان در امر قرآنپژوهی اشاره کند.
خلاصه ماشینی:
آيا قرآني که امروزه در دسترس ماست اصالتا همان قرآني است که در زمـان خـود پيامبر بوده و به او وحي شده است ؟ به بيان ديگر، آيا در زمان و مکان خاصي در تاريخ اسلام ، قرآني ظهور و بروز يافته که به عنوان اصيل ترين منبع اسلامي، دقيقا همين قرآني است که امـروزه مـا بـا آن مواجـه نقد و بررسي رويکردهاي زبان شناسانه و تاريخي در قرآن پژوهي غربي /١٣ هستيم ؟ اين پرسشي است که هرچند براي قرآن پژوهان مسلمان از مسلمات تاريخي بـه شمار ميرود، اما امروزه براي قرآن پژوهان غربي يکـي از پرسـش هـاي چـالش برانگيـز در مطالعات قرآني است .
اما در پاسخ به ايـن ديدگاه ، برخي ديگر بر اين باوراند که اگر يکي از مهم ترين کارکردهاي قـرآن ، قرائـت آن در نمازهاي واجب و مستحب باشد پس چرا خواندن تنها بخش اندکي از آن (سـوره هـاي نقد و بررسي رويکردهاي زبان شناسانه و تاريخي در قرآن پژوهي غربي /١٧ حمد و توحيد يا ديگر سوره ها، به اختيار شـخص نمـازگزار) در نمازهـاي واجـب توصـيه شده است (٣٤ :٢٠٠٨ ,Reynolds)؟ به عـلاوه ، اسـلام بـر خـلاف مسـيحيت و يهوديـت ، نميگويد که در ايام خاصي بايد در نمازهاي واجب حتما سوره هاي خاصي خوانده شوند، در حالي که ايام بسياري را در تقويم اسلامي ميتوان يافـت کـه بـراي مسـلمانان بسـيار بااهميت هستند.
بسياري از محققان غيرمسلمان غربي، مانند برگستراسر و بک ، نيز اين تحليل را ميپذيرفتند، اما برخي از ايشان با شک و ترديـد بـه ٢٠ /فصلنامه مطالعات قرآني، سال نهم ، شماره ٣٥، پاييز ١٣٩٧ اين ديدگاه مينگريستند(٤٠ :١٩٧٠ ,Watt) و بر اين باور بودند که شواهد بسياري وجود دارد بر اينکه دست کم بخش هايي از قرآن ، در طول تاريخ صرفا به صورت مکتوب منتقـل شده است بدون اينکه بر قرائت صحيح آن نظارت و کنترلي صورت گرفته باشد.