چکیده:
مبحث حجیت فهم عقل در کشف معارف دینی و دامنه حدود آن از دیرباز یکی از مباحث اختلافی میان متألهان مسلمان و غیرمسلمان بوده است و در این زمینه، طیفی از افراط تا تفریط در میان فرقههای اسلامی یافت میشود. در این میان، یکی از فرقههای تأثیرگذار که دیدگاهی خاصتر از دیگران دارد، فرقه سلفیان شاخه وهابی است. این فرقه با نظریهپردازانی همچون ابنتیمیه، حجیت عقل در فهم و کشف مراد دینی را حداقلی میداند و در برخی موارد انکار میکند و در صورت تعارض یا تصور و توّهم آن حکم، نقل را بر حکم عقل مقدم میکند. این مقاله با روشی اسنادی ـ تحلیلی، در پاسخ به این پرسش شکل گرفت که دیدگاه این جریان درباره حجیت عقل چیست و کیفیت استدلالهای آنان و میزان استحکام آنها چگونه است؟ نتیجه اینکه این گروه با تقسیم احکام عقل به دو قسم عقل صریح قطعی و عقل غیرصریح ظنّی، بخش عمدهای از احکام و معارف عقل بهویژه در حوزه عقل عملی را در حوزه دین و مسائل فرا طبیعی نمیپذیرند. گفتنی است اینان استدلالهای متکلمان، فیلسوفان، حکما و متصوفه را از نوع عقل ظنّی دانسته و ناپذیرفتنی میدانند.
خلاصه ماشینی:
تحلیلی بر استدلالهای سلفیان در تقدم احکام نقل بر احکام عقل؛با تمرکز بر دیدگاه ابنتیمیه حمزهعلی بهرامی چکیده مبحث حجیت فهم عقل در کشف معارف دینی و دامنه حدود آن از دیرباز یکی از مباحث اختلافی میان متألهان مسلمان و غیرمسلمان بوده است و در این زمینه، طیفی از افراط تا تفریط در میان فرقههای اسلامی یافت میشود.
. ابنتیمیه بر این باور است که کاملترین و متینترین روشهای عقلی در قرآن آمده و نیازی به تحلیل متکلمان و فیلسوفان نیست: «ان ما عند أنظار اهل الکلام والفلسفة من الدلائل العقلیة علی المطالب الإلهیة، فقد جاء القرآن الکریم بما فیها من الحق و ما هو ابلغ و اکمل منها علی احسن وجه؛ هر آنچه از دیدگاههای اهل کلام و فلسفه از ادله عقلی بر معارف الهی رسیده، در قرآن همراه با حق و حقیقت و بلیغتر و کاملتر از آنها به بهترین وجه، خالی از غلطهای بسیاری که نزد آنان موجود است آمده است؛ زیرا خطای آنان بهجد بسیار است و شاید گمراهی آنان از هدایتشان و جهلشان از علمشان بیشتر باشد (ابنتیمیه، 2005، ج9: ص125).
نگارنده بر این باور است که این ستیز با علوم عقلی همچون فلسفه، منطق و کلام از طرف سلفیان و ابنتیمیه و دیگر همفکرانشان در تعارض با دیدگاه غالب اهلسنت باشد؛ زیرا منابع کلامی ارزشمندی در میان اهلسنت وجود دارد؛ از جمله عقاید نسفیه و شرح آن از تفتازانی، المواقف و شرح آن از قاضی ایجی و سید میر شریف جرجانی و المقاصد و شرح آن از تفتازانی والمغنی از عبدالجبار معتزلی...