چکیده:
«حکایت اخلاقی» یکی از انواع قصههای سنتی است که پدیدآورندگان آن، آن را صرفا بهمنظور تعلیم و تایید آموزههای اخلاقی مد نظر خود به کار میبردهاند. هدف این مقاله، شناسایی ساختار این نوع ادبی بر پایه حکایتهای اخلاقی منظومههای تعلیمی و بهطور ویژه مخزن الاسرار نظامی و سه نظیره مشهور آن (مطلع الانوار امیرخسرو، روضة الانوار خواجوی کرمانی و تحفة الاحرار جامی) است. نگارندگان با بهکارگیری روش ریختشناسی پراپ، که یکی از روشهای مناسب برای گونهشناسی انواع ادبی روایی است، حکایتهای اخلاقی این چهار منظومه را بررسی کرده و به این نتیجه رسیدهاند که حکایت اخلاقی از لحاظ ساختاری، روایت کوتاهی است که از یک صحنه آغازین (وقوع صحنه سوالبرانگیز/ بروز مشکل) و سیزده خویشکاری (طرح سوال، سرزنش، پاسخدهی، نصیحت، شرارت، نابودی شریر، یاریطلبی، یاریدهی، رفع مشکل، تنبّه، پشیمانی، جبران اشتباه و پاداشیابی) تشکیل شده است که پنج شخصیت (قهرمان، نصیحتشنو، ناصح، شریر و یاریگر) این خویشکاریها را بر عهده دارند. حکایتهای اخلاقی دارای دو الگوی روایی اصلی و دو الگوی روایی فرعی هستند که گاهی نیز با هم ترکیب میشوند.
خلاصه ماشینی:
نگارندگان بـا بـه کـارگيري روش ريخت شناسي پراپ ، که يکي از روش هاي مناسب براي گونه شناسي انواع ادبـي روايـي است ، حکايت هاي اخلاقي اين چهار منظومه را بررسي کرده و به اين نتيجه رسـيده انـد که حکايت اخلاقي از لحاظ ساختاري، روايت کوتاهي است که از يک صـحنۀ آغـازين (وقوع صحنۀ سؤال برانگيز/ بروز مشکل ) و سيزده خويشکاري (طرح سـؤال ، سـرزنش ، پاسخ دهي، نصيحت ، شرارت ، نابودي شرير، ياريطلبي، ياريدهي، رفـع مشـکل ، تنبـه ، پشيماني، جبران اشتباه و پاداش يابي) تشکيل شده اسـت کـه پـنج شخصـيت (قهرمـان ، نصيحت شنو، ناصح ، شرير و ياريگر) اين خويشکاريها را بر عهده دارند.
٢. بروز مشکل (M) ب ، پ ، طرح سؤال (T)/ سرزنش (Z) ← پاسخ دهي (K) - نصيحت (C) ت ، ث ج ، چ شرارت (Sh) ← نابودي شرير (N) ح ، خ ، د ياريطلبي (Yt) ← ياريدهي (Yd) ← رفع مشکل (R) ذ، ر تنبه (B) ← پشيماني (P) ز، ژ جبران اشتباه (G) ← پاداش يابي (D) قبل از بررسي يک يک خويشکاريها بايد به اين نکات توجه داشت : صحنۀ آغـازين حکايت ها بر دو نوع اسـت ؛ بـه ايـن ترتيـب کـه يـا حکايـت بـا وقـوع يـک «صـحنۀ سؤال برانگيز» (S) آغاز ميشود يـا بـا «بـروز يـک مشـکل » (M).