چکیده:
روایت «لَا تَسُبُّوا الدَّهْرَ» که به طرق مختلف از پیامبر گرامی اسلام (ص) نقل شده، به صراحت مخاطبان را از سبّ روزگار برحذر داشته و روایت «یا دَهرُ أُفّ لَکَ مِن خَلیل» که به طرق مختلف از حضرت امام حسین (ع) نقل شده، دلالت دارد بر این مطلب که آن حضرت روزگار را أفّ گفته است. در اینکه آیا واژۀ أفّ از واژگان سبّ به شمار میآید یا خیر؟ اختلاف است، در صورتی که واژۀ مذکور از واژگان سبّ به شمار آید، میان دو روایت یاد شده؛ تعارض ایجاد میشود. دانشمندان علم حدیث سه راهحلّ توقف، تساقط و جمع بین روایات را از راهحلهای تعارض برشمردهاند. نگارنده تحقیق پیشرو با استفاده از روش توصیفی– تحلیلی، ضمن بررسی سندی و متنی دو روایت مذکور، بر اساس قاعده «الجمعُ مَهما اَمکَن اُولیَ مِن التَرک»، راهحلّ جمع بین دو روایت را انتخاب کرده و به این نتیجه دست یافته است که واژة أُفّ از مصادیق سبّ به شمار نمیآید و افزون بر آن، اطلاق واژة «دهر» بر لفظ جلالة «الله» در همه موارد استعمال؛ نیازمند ادلّه و قرائن قطعی است.
خلاصه ماشینی:
طرح مسأله نهی از سب موجودات از جمله آموزههای قرآن کریم و روایات وارده از معصومین (ع) است، بر این اساس در روایتی از پیامبر گرامی اسلام (ص) از طریق عامه و خاصه نقل گردیده، که آن حضرت فرمودند: «لا تسبوا الدهر؛ فإن الله هو الدهر» (ابنحنبل، بیتا، 2: 395؛ ابنشاذان، 1363ش، 9)؛ روزگار را دشنام ندهید؛ پس همانا خداوند همان دهر است و همچنین در روایت دیگری، از امام سجاد (ع) که در برخی منابع روائی شیعه (صدوق، 1417ق، 221؛ فتال نیشابوری، بیتا، 184) و منابع تاریخی اهل سنت (یعقوبی، بیتا، 2: 224؛ بلاذری، 1417ق، 3: 185؛ طبری، بیتا، 3: 316) نقل شده که حضرت حسینبنعلی (ع) در ضمن سرودن ابیاتی در شب عاشورا، دهر را أف گفته است.
با توجه به تعریفهای فلاسفه و برخی عارفان درباره واژه «الدهر» و اختلاف نظر آنان، به نظر میرسد اطلاق واژه مذکور بر خداوند متعال نیازمند توجیهات و تأویلات ادق فلسفی و عرفانی است و نمیتوان آن را در همه موارد استعمال بر خداوند اطلاق کرد، شاهد بر این مطلب آن است که حضرت علی (ع) در خطبههای متعددی که ایراد کردهاند، درباره دهر مطالبی را فرمودهاند که ظاهرا به معنای همان روزگار و زمانه عرفی است مانند: - «الحمد لله و إن أتی الدهر بالخطب الفادح» (سیدرضی، ۱۴۱۴ق، 79) خدا را سپاس!