چکیده:
دوست دادگاه (Amicus Curiae)، شخصی است که راجع به مسائل موضوعی و حکمی دعوا، اطلاعات و تحلیلهای حقوقی خود را به دادگاه ارائه مینماید. ارائه نظریه مشورتی توسط دوست دادگاه، هرچند ریشه در روم باستان دارد اما، با گسترش استفاده از این نهاد در کامن لا، دوست دادگاه، دیگر در مفهوم سنتی و رومی خود، صرفا به عنوان شخصی بیطرف وارد دعوا نمیشود بلکه ممکن است نفعی غیر مستقیم و عمومی در دعوا داشته باشد.
در ادبیات حقوقی ایران نهادی با عنوان دوست دادگاه وجود ندارد اما، با ملاحظه نظریه های مشورتی اداره حقوقی قوه قضائیه، می توان اداره حقوقی مذکور را به عنوان دوست دادگاه در مفهوم سنتی و رومی آن، در نظر گرفت. علاوه بر این، با توجه به ماده 199 قانون آیین دادرسی دادگاههای عمومی و انقلاب (در امور مدنی) مصوب 1379، قاضی میتواند از هر شخصی درخواست ارائه نظریه مشورتی راجع به امور موضوعی و حکمی دعوا نماید. وانگهی سازمانهای مدنی غیردولتی یا مردم نهاد را که امکان مداخله آنها در جریان دادرسی در ماده 48 قانون تجارت الکترونیکی مصوب 1382 و همچنین ماده 66 قانون آیین دادرسی کیفری مصوب 1392 پیش بینی شده است، می توان همان نهادی دانست که در کامن لا، دوست دادگاه در مفهوم نوین آن تلقی میشود.
خلاصه ماشینی:
با این تفاسـیر، درحـال حاضـر دوسـت دادگاه در سه دسته تقسیم بندی می شود: نخست ، دوست واقعی و بدون نفـع دادگـاه کـه هماننـد اسلاف رومی خود به ارائة نظریه مشورتی به تقاضـای قاضـی دادگـاه مـی پـردازد؛ دوم ، دوسـت دادگاهی که از طریق ارائة تحلیل های حقوقی خود به تقویت و تکمیل لوایح یکی از طرفین دعوا و دفاع از وی می پردازد؛ سوم دوست دادگاهی که مدافع نفع گروهی از اقلیت های جامعه می باشد که در قالب سازمان های غیردولتی به حمایت از منافع گروهی از افراد جامعه یـا مقاصـد خاصـی می پردازند و در آن دسته از دعاوی که با اهداف این گروه ها مرتبط است ، می تواند با ارائة نظریـة مشورتی ، نمایندة نفع گروهی از افراد باشد که ممکن است موارد بحث بسیار متفـاوتی از مباحـث هریک از طرفین دعوا داشته باشند، خواه در نهایت به نفع یکی از طرفین دعوا باشد یا خیر.
& Merril, T, “The Influence of Amicus Curiae Briefs on the Supreme Court”, University of Pennsylvania Law Review, 2004, vol.
علاوه براین ، با توجه به مادة ١٩٩ قانون آیین دادرسی دادگاه های عمومی و انقـلاب (در امـور مدنی ) مصوب ١٣٧٩، هرگاه دادرس در نظام قضایی ایران لازم و مناسب تشخیص دهد، می تواند از هر شخص یا سازمانی درخواست نماید تا نظریه ای مشورتی که حاوی اطلاعات ، ملاحظات یـا تفسیر و تحلیل های حقوقی مرتبط با دعوا، خواه دربارة مسـائل موضـوعی یـا حکمـی دعـوا کـه ممکن است در صدور رأیی منصفانه و دقیق به دادگاه یاری رساند، کتبـا در اختیـار دادگـاه قـرار دهد.