چکیده:
اگرچه دورة کواترنری در میان دورههای زمینشناسی ازنظر زمانی، بسیار کوتاه است، ولی نزد ژئومورفولوژیستها بسیار مهم است. اهداف اصلی این مقاله، ارائة بهترین روش برآورد ارتفاع برفمرز دائمی، تجزیه و تحلیل اثر تغییر عرض جغرافیایی و جهت ناهمواری بر ارتفاع برفمرز دائمی کواترنری و درنهایت، ترسیم نقشة فرایند یخچالی برای واحد ژئومورفیک زاگرس در طی کواترنری است. به این منظور، ابتدا با توجّه به فرم خطوط منحنی میزان در نقشههای توپوگرافی 50000/1، بیش از 2000 نقطة سیرکی در واحد زاگرس شناسایی شد. بهدلیل وسعت منطقة مورد مطالعه، ابتدا ارتفاع برفمرز دائمی در حوضههای آبریز به تفکیک برآورد شد. ارتفاع برفمرز به روشهای رایت، ارتفاع کف سیرک، نسبت پنجه به دیواره و نسبتهای ارتفاعی برآورد شد. امتداد ناهمواریهای زاگرس سبب شکلگیری سیرکهای یخچالی در جهات شمال شرقی –جنوب غربی شده است. پراکندگی سیرکهای شناساییشده دال بر این است که دامنههای شمال شرقی این واحد، شرایط مساعدتری برای شکلگیری سیرک داشته است. تجزیه و تحلیل ارتفاعات برآوردی برای برف مرز بر اساس روشهای مختلف، دال بر این است که ارتفاع برفمرز دائمی در روش نسبتهای ارتفاعی ازنظر عدد ارتفاعی و انعکاس اثرگذاری جهت سطوح ارضی بر اختلاف برفمرز دائمی، ارتفاع مناسبتری است. گستردگی زاگرس در عرض جغرافیایی، سبب تفاوت ارتفاع برفمرز قسمتهای مختلف آن شده است، بهطوری که ارتفاع برفمرز دائمی جنوبیترین حوضه (بختگان - مهارلو) 661 متر مرتفعتر از شمالیترین حوضه (مرزی غرب) برآورد شده است. متوسّط ارتفاع برفمرز واحد زاگرس 2719 متر است. درمجموع، ارتفاع برفمرز دامنههای نسار این واحد 2561 متر و دامنههای نگار (دامنههای جنوب غربی) 2822 متر برآورد شد (261 متر اختلاف ارتفاع). تجزیه و تحلیل اثر مقدار شیب و ارتفاع قلل بر ارتفاع برفمرز بیانگر آن است که اثرگذاری این عوامل بر ارتفاع برفمرز دامنههای نگار بیشتر از دامنههای نسار است.
خلاصه ماشینی:
در اثر فرسایش یخچال کوهستانی، فرورفتگیهایی عمیق با دیوارههای پرشیب، کف مسطح با شیب کم به شکل نیمهکاسه (هلالیشکل)، در ارتفاعات بالا و حاشیة کوهستانها ایجاد میشود (جعفری و آوجی، 1396) که میتوان از آنها برای برآورد ارتفاع برفمرز و حدود گسترش یخچالها و مطالعة تغییرات اقلیمی کواترنری استفاده کرد (جعفربیگلو و همکاران، 1393).
یمانی و زمانی (1395) به کمک همین شواهد، ارتفاع خط برفمرز دائمی درة هراز را در آخرین دورة یخچالی 2799 متر برآورد کردهاند؛ البته این ارتفاع، با توجه به جهت شیب دامنههای کوهستانی تفاوتهایی داشته است.
به کمک شواهد یخچالی و مجاور یخچالی، همچنین میتوان مرزهای مورفودینامیکی کواترنری را تعیین کرد - Delmas - Augustinus - Dahms - Pedrami - Moussavi بهگونهای که ملکی و همکاران (1397) مرز مورفودینامیک یخچالی کوههای کردستان را 2483 متر برآورد کردهاند؛ این برفمرز پایین از ارتفاع برفمرز البرز و زاگرس برآورد شده است.
مطالعات بالا نشاندهنده وجود سیستم شکل زای یخچالی در بخشهای مختلف ایران و ارتفاعات زاگرس است؛ بر این اساس، در پژوهش حاضر برای اولینبار، ارتفاع برفمرز کواترنری واحد ژئومورفیک زاگرس، بهصورت یکپارچه برآورد شده است.
اهداف اصلی این مقاله، ارائة بهترین روش برآورد ارتفاع برفمرز دائمی، تجزیه و تحلیل اثر تغییر عرض جغرافیایی و جهت ناهمواری بر ارتفاع برفمرز دائمی کواترنری و درنهایت، ترسیم نقشة فرایند یخچالی برای واحد ژئومورفیک زاگرس در طی کواترنری است.
اهداف اصلی این مقاله، ارائة بهترین روش برآورد ارتفاع برفمرز دائمی، تجزیه و تحلیل اثر تغییر عرض جغرافیایی و جهت ناهمواری بر ارتفاع برفمرز دائمی کواترنری و درنهایت، ترسیم نقشة فرایند یخچالی برای واحد ژئومورفیک زاگرس در طی کواترنری است.