چکیده:
مناطق حفاظتشده یکی از مهمترین و مؤثّرترین ابزار در جهان هستند که برای حفاظت از تنوّع زیستی تأسیس شدهاند. در چند دهة اخیر، بهدلیل بالارفتن سرعت رشد جمعیّتهای انسانی و تخریب منابع طبیعی برای رسیدن به توسعة پایدار، روشهای جهانی اثربخشی مدیریت مناطق حفاظتشده بهطور گستردهای مورد استفاده قرار گرفته است. استفاده از روشهای بینالمللی در مدیریت مناطق حفاظتشده، رسیدن به توسعة پایدار را در کنار حفاظت حداکثری از تنوّع زیستی میسّر خواهد کرد؛ به همین سبب، روشهایی برای ارزیابی اثربخشی مدیریتی مناطق حفاظتشده توسعه داده شده است. استان خوزستان با ارزشهای اکولوژیکی بالا، چه در بخش آبی و چه در بخش خشکی و ساحلی، زمینة ایجاد بستر مناسب غنای تنوّع زیستی را در مناطق حفاظتشدة استان فراهم آورده است. در این مطالعه، ارزیابی اثربخشی مدیریتی مناطق حفاظتشدة دز، شیمبار و کرایی با ویژگیهای اقلیمی متفاوت و با سابقة مدیریتی بالای پنج سال مورد بررسی قرار گرفته است. در این مطالعه، از روششناسی معتبر راپام استفاده شد. روششناسی راپام بهعنوان ابزار تصمیمگیری بهمنظور ارتقاء مدیریت مؤثّر برای رسیدن به اهداف مدیریت دارای چهار شاخص اصلی ورودیها، بروندادهای مدیریت، طرّاحی و طرحریزی منطقه و فرایندهای تصمیمگیری مدیریت است. نتایج نشان میدهد منطقة حفاظتشدة دز با 128 امتیاز دارای بالاترین اثربخشی مدیریتی و شیمبار با 64 امتیاز پایینترین امتیاز در بین مناطق مورد مطالعه را دارا هستند؛ که نتایج مطالعه نشان میدهد مناطقی باسابقة مدیریتی پایینتر همانند منطقة حفاظتشدة شیمبار نیازمند توجّه بیشتر و ارائة راهکارهای مدیریتی کارآمد از سوی ارگانهای مربوطه هستند.
خلاصه ماشینی:
کشورهایی همچون آفریقای جنوبی (گودمن، 2003: 9)، چین (لی و همکاران، 2003: 8)، روسیه (تیرلیشکین، 2003: 3)، بوتان (تشرینگ، 2003: 30)، کامبوج (لاکارد و همکاران، 2004: 11)، مغولستان (باستوخ و بلوکرو، 2005)، سائوپلو (سیموئز، 2010: 14)، نپال (نپالی، 2006: 5) و رومانی (ستانکیو و ستیندلگر، 2006: 22) جزء کشورهای پیشگام ارزیابی اثربخشی مدیریتی مناطق حفاظتشده با استفاده از روششناسی راپام بودهاند؛ سپس در سالهای بعد، در قفقاز ترکیه (کوردوگلو و کوکالیسکان، 2011) و تایوان - Jepson - Joppa - Hockings - Leverington - Rapid Assessment and Prioritization of Protect Area Management (RAPPAM) - Goodman - Li - Tyrlyshkin - Tsherin - Lacerda - Batsukh & Belokurov - Simões - Nepali - Stanciu & Steindlegger - Kurdoğlu & Çokçaliskan (لو و همکاران، 2012)، جنوب شرقی برزیل (آراجو و برنارد، 2016) و سایر کشورهای جهان این روششناسی مورد استفاده قرار گرفت.
باوجود گستردگی روشهای ارزیابی سریع، این روشها کمتر در کشور ما برای ارزیابی اثربخشی مدیریتی مناطق حفاظتشده مورد استفاده قرار گرفته است.
هدف اولیه از تدوین این ارزیابی سریع، بهدستآوردن ابزاری برای ارزیابی اثربخشی مدیریت مناطق تحت حفاظت در یک کشور یا منطقه است (صندوق جهانی حیاتوحش، 2003) که با این روش، بیش 1600 منطقة حفاظتشده در بیش از 56 کشور مورد بررسی قرار گرفته است (لروینگتون و همکاران، 2010: 961).
نتایج ارزیابی سریع و اولویتبندی مدیریت مناطق حفاظتشده، از مهمترین ابزارهای تصمیمگیری بهمنظور توسعة مناطق و تخصیص و اولویتبندی امکانات و بودجه برای مدیریت مناطق حفاظتشده است و هدف از انجام این مطالعه نیز، ارزیابی اثربخشی مدیریتی مناطق حفاظتشدة استان خوزستان به همین منظور بوده است.