چکیده:
موضوع این پژوهش، جایگاه نماز در کلام امام سجّاد (علیه السّلام) است؛ که به بحث پیرامون اهمیّت نماز، تعقیبات آن، اوصاف نمازگزاران، آثار و موانع درک حقیقت نماز میپردازد. هدف از این پژوهش، آشنایی بیشتر جامعه¬ی شیعی با دوران امامت امام سجّاد (علیه السّلام) و اقدامات ایشان در راه تبلیغ دین، بیان سیره و جمع¬آوری منسجم سخنان و رهنمودهای امام (علیه السّلام) در زمینه¬ی نماز از طریق مطالعه¬ی منابعی مانند صحیفه¬ی سجّادیه و شروح آن، بحارالانوار و ... می¬باشد. با مطالعه¬ی دعاها وسخنان امام (علیهالسّلام) دریافت می¬شود که ایشان از طریق بهترین راه ممکن در آن روزگار فاسد، به تبیین نماز، پرداختند؛ با محتوای غنی دعاهای مرتبط با نماز، به آموزش غیر مستقیم آن اقدام کردند و نگذاشتند دسیسه¬ی دشمنان در انحراف دین به ثمر نشیند. با این اقدامات، باعث رشد فکری جامعه شدند که مقدمه¬ای برای دوران امامت امام باقر (علیه السّلام) و امام صادق (علیه السّلام) بود. بنابراین می¬توان گفت: ایشان در قالب ادعیه (صحیفه، ابوحمزه و ...) وبیاناتی هم چون «رساله¬ی حقوق» به
طور مستقیم و غیر مستقیم، جامعه را به نماز (اعم از واجب و مستحب) تشویق نموده و آفات و موانع درک آن را بیان کرده اند.
خلاصه ماشینی:
این پژوهش در چهار فصل به جایگاه نماز در کلام امام سجّاد (علیه السّلام) میپردازد؛ در فصل اول، خلاصهای از زندگی و آثار ایشان بیان شده؛ در فصل دوم به بیان حقیقت نماز پرداخته که در آن، جایگاه و اهمیّت نماز، محافظت بر نماز، وجوب و واجبات و تعقیبات آن ذکر میشود؛ فصل سوم در رابطه با اوصاف نمازگزاران از رسالهی حقوق و آثار نماز است؛ در بخش چهارم، موانع درک حقیقت نماز بیان میشود.
(احمد، صدر حاج سید جوادی و دیگران، 1383، ج 10، ص 287-288) دعاها و سخنان امام سجّاد (علیه السّلام) تحت عناوین صحیفهی کاملهی سجّادیه، رسالهی حقوق وصحیفهی سجّادیهی جامعه جمعآوری شده است که در این جا به شرح مختصری از این آثار میپردازیم.
(ر ک: جوادی آملی، 1385، ج11، صص461-464) امام سجّاد (علیه السّلام) به عنوان ولیّ خداوند متعال و مفسّر حقیقی قرآن کریم، با توجه به اهمیّت مسئلهی محافظت بر نماز که مشخص شد، حفظ نماز (صحیفهی سجّادیهی جامعه، دعای 206،ص549) و ارکان آن را از خداوند میطلبند.
نماز یکی از اعمالی است که منافع و آثار اجتماعی بسیاری دارد، که در این جا با توجه به دعاها و سخنان امام سجّاد (علیه السّلام) به ذکر آنها میپردازیم: نظم اجتماعی (ر ک: آثار فردی نماز)، بصیرت اجتماعی (همان)، مایهی شرافت و عزت و عظمت (قمی، 1380، ص240؛ صحیفهی سجّادیهی جامعه، دعای 96، ص 195)، جلوگیری از رفتارهای سوء اجتماعی حاصل از خوف خداوند، حس استقلال طلبی.
در این فصل با توجه به دعاها و سخنان امام سجّاد (علیه السّلام)، به بیان موانع درونی و بیرونی درک حقیقت نماز میپردازیم.