چکیده:
ژئومورفولوژی می تواند با مطالعه مخاطرات رودخانه ای در مدیریت سیستم های رودخانه ای مشارکت نماید. در این مطالعه، رودهای شهری نوشهر مورد بررسی و طبقه بندی قرار گرفتند. نوشهر در شمال ایران و استان مازندران واقع شده است. در این مقاله روشی برای طبقه بندی مخاطرات رودخانه ای در مناطق شهری پیشنهاد شده است. کار در سه مرحله صورت گرفته است: 1) بازه های کانال بر اساس ویژگی های ژئومورفیک و شاخص های تعدیل رود تفکیک شدند. حساسیت زئومورفیک هر بازه در سه گروه زیاد، متوسط و کم تقسیم بندی شدند. 2) در مرحله دوم، هر بازه رودخانه ای بر اساس فعالیت مستقیم انسان (مدیریت) و سازه های رودخانه ای تقسیم بندی شدند. بازه های رودخانه ای به چهار گروه A، B، C و D گروهبندی شدند. در مرحله سوم، با ترکیب مراحل قبلی (تعدیل ژئومورفیک و فعالیت انسانی) رودهای شهری به 12 طبقه تقسیم بندی شدند. شدت فعالیت فرایندهای ژئومورفیک هم با مقادیر 1، 2 و 3 رتبه بندی شدند. ظرفیت تعدیل ژئومورفیک همه بازه ها در گروه متوسط و کم قرار دارد. بازه های رودهای کورکورسر (4-1) و ماشلک (14-12) تقریبا طبیعی بوده و در گروه MD و MC قرار دارند. این کانال ها ظرفیت تعدیل طبیعی متوسط داشته و مداخلات حفاظتی در کمتر از 10 درصد بازه وجود دارد. بازه های رودخانه گردکل در طبقه LA و LB طبقه بندی شدند. این کانال ها ظرفیت تعدیل طبیعی کمی داشته و کناره های آن ها با پوشش های محافظ حفاظت می شود. پس از طبقه بندی رود، مخاطرات کانال های رودخانه ای شامل فرسایش، رسوب گذاری، فعالیت انسانی و هیدرولوژی در هر بازه مورد بررسی قرار گرفتند. در طبقه MD فرسایش غلبه داشته و در طی سیلاب فرایند تعدیل طبیعی اتفاق می افتد. دخالت های انسانی مشاهده شده در این بازه ها شامل اشغال دشت سیلابی، انباشت نخاله های شهری و برداشت رسوب از بستر رود می شود. در طبقات LA و LB در همه بازه ها اشکال رسوب گذاری دیده می شود. رسوب گذاری موجب کاهش ظرفیت کانال و خروج سیل از بالای تراس های آبرفتی شده که موجب ایجاد خسارت به مناطق شهری شده است.
خلاصه ماشینی:
طبقه بندی مخاطرات رودخانه های شهری (مطالعه موردی: استان مازندران ، شهر نوشهر) رضا اسماعیلی ١- دانشیار ژئومورفولوژی، دانشگاه مازندران ، بابلسر، ایران .
مطالعـات (٢٠٠٠) Henshaw and Booth ، (٢٠٠٥) McBride and Booth، (٢٠٠٩) Hardison et al، (٢٠١٢) Hawley et al، (٢٠١٤) Hogan et al، (٢٠١٥) Ettinger et al ، نمونـه های از ایـن تحقیقات هستند.
طبقه بندی کانال های رودخانه ای با بررسی تعدیل هـای ژئومورفیـک رود و روش هـای مـدیریتی کانـال ، طـی سـه مرحله انجام شدند.
1 Reid and Brierly جدول ١- ویژگیها و شواهد ژئومورفیک تعدیل رود {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} جدول ٢- طبقه بندی کانال های شهری بر اساس فعالیت های کانال سازی در رودخانه (منبع : نگارندگان ) {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} جدول ٣- طبقه بندی کانال رودهای شهری بر اساس میزان تعدیل طبیعی و انسانی(منبع : نگارندگان ) {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} ٣- نتایج و بحث ٣- ١- مورفومتری کانال رود و تغییرات آن اندازه گیری ابعاد سه رودخانه اصلی ماشلک ، گردکل و کورکورسر در محدوده شهر نوشـهر طـی سـالهای ١٣٤٥- ١٣٩٥ در جدول ٤ نشان داده شده است .
تغییرات عرض دشت سیلابی ایـن رودخانـه خصوصـا در بازه هـای ٣و٤ طی سال های ١٣٤٦ و ١٣٩٥ به طور میانگین چهار برابر کاهش یافته اسـت کـه علـت آن اشـغال دشـت سـیلابی توسط انسان و تجاوز به حریم رودخانه بوده است .
Natural restabilization of stream channels in urban watersheds, Journal of the American water resources association (JAWRA), 36 (6), 1219- 1236.