چکیده:
فرهنگ و ادبیات عامه با اعتقادات و باورهای کهن جوامع بشری پیوندی دیرپا دارد و شیوه زیستن و حیات مادی و معنوی توده مردم یک جامعه را باز مینمایاند و اصالت و پیشینه تاریخی و فرهنگی آنها را بهخوبی، تبیین میکند؛ بنابراین، سرمایه عظیمی است که یادگار ذوق هنری و احوال و روحیات مردم روزگاران گذشته است و سندی استوار در اثبات هویت ملی و فرهنگی اقوام بشری به شمار می¬رود. با وصف اینکه فرهنگ عامه به شکلی غیررسمی زندگی اشاره دارد، میزانی از فهم و درک مردم و نیز وضعیت جامعه را به تصویر میکشد. یکی از عناصر فرهنگ و ادب عامه، باورها و عقاید عامیانه است که از گذشتههای بسیار دور تاکنون در فرهنگ اغلب ملل وجود داشته و هر قومی متناسب با فرهنگ و باورها و اعتقادات خویش به بررسی آن میپردازد. باورها و عقاید عامیانه در ادبیات رسمی نیز جای دارند. ازجمله شاعرانی که در شبهقاره هند به بررسی این باورها و عقاید عامیانه پرداخته است، بیدل دهلوی است. دیوان غزلیات بیدل این قابلیت را دارد که مورد بررسی و تحلیل قرار گیرد؛ بنابراین در این جستار که به روش توصیفی- تحلیلی و با استفاده از ابزار کتابخانهای انجام گرفته، نگارندگان بر آن هستند به بررسی این عقاید و باورهای جذاب بپردازد و عناصر ادب عامه آنها را بیان نماید. نتیجه این پژوهش نشان میدهد که بیدل دهلوی با توانایی و مهارت عناصر فولکلوریک را در غزلیاتش بکار برده است.
خلاصه ماشینی:
بسیاری از اعتقادات آدمی از دوران های کهن تا امروز شکل گرفته و باعث شده است جنبه های مهمی از زندگی انسان ها، به صورت ناخودآگاه یا خودآگاه ، با عقاید، باورها و آداب سننی پیوند یابد که از آن به عنوان فرهنگ یاد میشود.
مگو بیدل سپند مـا دل آســوده ای دارد تسلی هم درین محفل به آتش میتپد گاهی (همان : ١٤٢٧) یا در بیتی دیگر، بیدل دهلوی، به منظور ستایش مردانگی و مروت و تقبیح ظلم و ستم با اسپند چنین مضمون پردازی کرده است : مروت آن همه از چشم زخم نیست گزندش اگــر بــه گوش حیا ناله ی سپنــد نیفتد (همان : ١٣٩٦) عقیده به پریدن چشم و شنیدن خبر خوش در اعتقاد عامیانه این گونه باوری وجود داشت که پریدن پلک چشم نشانه ای از رسیدن خبر خوش است ؛ و بر روی چشمی که میپرید پرکاه میگذاشتند: طاووس من و داغ فسردن چه خیالست بر بال وپرم دوخته صد چشم پریدن (همان :٢٤٧١) هرکجا چشم پرد مژده دیداری هســت هرکجا دل تپش آرد خبری میخواهد (همان :٢١٠٠) بیدل دهلوی پریدن چشم را غالبا با ایهام بکار میبرد و با پرواز ارتباط میدهد.
در این پژوهش بسیاری از باورها و عقاید عامیانه که در عصر بیدل دهلوی و در میان مردم وجود داشته انعکاس داده شده است و شاعر این تجربیات ، تفکرات و اندیشه ها را در قالب نظم به خواننده منتقل نموده است .