چکیده:
رمزگشایی از هدف یا اهداف سیدالشهدا ع در برپایی قیام عاشورا، در پنجاه سال اخیر و به ویژه پس از پیروزی انقلاب اسلامی، رونق فراوان یافته است و بسیاری از محققان به واکاوی چیستی و چرایی آن واقعه عظیم پرداخته اند. از بررسی نظریه های مختلف شیعی درباره قیام سیدالشهدا ع ، برمی آید که دو نظریه حکومت خواهی و شهادت طلبی، از دیگر نظریه ها فراگیرتر است. هواداران این دو نظریه، دیدگاه یکدیگر را نقد کرده اند. از مهم ترین پرسش های انتقادی منتقدان نظریه حکومت خواهی، یکی آن است که چرا امام ع پس از آگاهی از شهادت مسلم بن عقیل به حجاز بازنگشت. دیگر آنکه چرا امام ع با دو هفته تاخیر، مکه را به سوی کوفه ترک کرد. تحقیق حاضر با بازپژوهی دو اشکال تاریخی پیش گفته، و نقد پاسخ های مولف شهید جاوید که تنها پاسخ های داده شده در پنجاه سال گذشته است به ناکارآمدی نظریه حکومت خواهی پرداخته و از لزوم تجدید نظر در نظریه حکومت خواهی یاد کرده و بر این باور است که نادرستی این نظریه با رسیدن خبر شهادت مسلم بن عقیل به امام ع از پیش اثبات شده است.
خلاصه ماشینی:
آن دو با اشاره به اینکه مردی صاحبرأی، راستگو، بافضیلت و خردمند از قبیلة بنیاسد، در منزل «زرود» (منزل بیستم) خبر شهادت مسلمبن عقیل و هانیبن عروه را به آنها داده است، آن حضرت را از این موضوع مطلع ساختند و امام را سوگند دادند و از ایشان خواستند به مسیر خود ادامه ندهد و از همانجا بازگردد؛ زیرا در کوفه یاوری ندارد و چهبسا ممکن است کوفیان در برابر آن حضرت برخیزند؛ اما فرزندان عقیلبن ابیطالب برخاستند و گفتند: «به خدا سوگند باز نخواهیم گشت، مگر آنکه خون مسلم را بخواهیم یا آنچه را برادرمان چشید، بچشیم».
تفاوت عبارت طبری و شیخ مفید، که یکی سخن را به بعضی از یاران و دیگری به همة آنها نسبت داد، اشکال پیشگفته را مخدوش نمیسازد؛ زیرا برداشت مؤلف شهید جاوید نیز از عبارت الارشاد، همة اصحاب نیست؛ برخی از آنان است؛ چراکه در سخنی که پیشتر از وی نقل شد، تعبیر «شماری از یاران» دیده میشود و این بدان معناست که حتی صالحی نجفآبادی نیز به وجود نظر مخالف در میان همراهان امام اعتقاد دارد.
علت اینکه مؤلف شهید جاوید مخالفت بنوعقیل را در خبر الامامة و السیاسة، به مشورت تغییر داده، آن است که او مانند هر عالم شیعی و بلکه هر انسان منصفی، نمیتواند علت ادامة حرکت امام به کوفه را مخالفت برادران مسلم با تصمیم آن حضرت برای بازگشت به حجاز بداند؛ ازاینرو، صالحی نخواسته است تمام گزارش را بپذیرد و بدان ملتزم شود؛ لذا به نقل قسمت دوم سخن بنوعقیل بسنده کرده و از بیان قسمت نخست سخنان آنها خودداری نموده است؛ و چون در پی منطبق کردن گزارش الامامة و السیاسة با برگزاری شورای صحرا بوده، مخالفت بنوعقیل را مشورت معرفی کرده است.