چکیده:
یکی از مهم ترین چالش های زیست محیطی سال های اخیر در منطقه خاورمیانه و ایران، پدیده گردوغبار است که عمدتا در فصل تابستان رخ می دهد. در این مطالعه، ابتدا کد سینوپتیکی 06 روزهای همراه با گردوغبار در بازه 5 ساله 2002 تا 2006 در 5 شهر غربی و جنوب غربی که بیشترین خسارت ناشی ازپدیده گردوغبار را متحمل می شوند مورد بررسی قرار گرفت که 80 روز مشترک همراه با گردوغبار به دست آمد. سپس با روش تحلیل عاملی PCA، 2 خوشه غالب به دست آمد که هر دوخوشه مبتنی بر الگوی همدیدی تابستانی گردوغبار بودند و در زمان وقوع اغلب توفانها در فصل تابستان بر منطقه حاکم است. پس از آن 4 توفان شدید و فراگیر فصل تابستان در سالهای 2005، 2008، 2009 و 2012بررسی شد که در آنها بخش وسیعی از کشور ما تحت تاثیر قرار گرفته است. 2 مورد از این 4 توفان در خوشه اول و 2 مورد توفان گردوغبار دیگر در خوشه دوم قرار می گیرند. بررسی های همدیدی نشان می دهد که وجود گرادیان فشاری شدید بر روی کشور عراق در خوشه اول و کشور سوریه در خوشه دوم، سبب وزش باد شدید در بیابانهای واقع در این کشورها و گسیل گردوغبار می شود از طرف دیگر در سطوح بالا به دلیل وجود یک ناوه عمیق در منطقه در هر 2 خوشه، گردوغبار را تا ارتفاعات بالاتر جوی منتقل می شود و توسط بادهای غرب و شمال غربی به داخل ایران وارد می شوند. مقادیر مثبت تاوایی نسبی در این دو کشور ، نشان دهنده وجود حرکات صعودی در این منطقه است. تصاویر ماهواره نیز چشمه گسیل گردوغبار را در شرق کشور سوریه برای خوشه دوم و بیابانهای کشور عراق برای خوشه اول نشان می دهند. خروجی مدل WRF-Chem برای غلظت ذرات گردوغبار نیز شروع گسیل از شرق سوریه در خوشه دوم یعنی توفانهای تابستان 2005 و 2009 و به تدریج انتقال آن به سمت غرب و جنوب غربی و نفوذ آن به مناطق مرکزی ایران را به خوبی نشان می دهد. همچنین در موردهای 2008 و 2012 مرتبط با خوشه اول، مدل نشان می دهد گردوغبار برخاسته از کشور عراق، به غرب و جنوب غربی ایران وارد می شوند. می توان نتیجه گرفت که مدل WRF-Chem در هر 4 توفان، به خوبی چشمه گسیل، روند افزایش گردوغبار را نشان می دهد اما روز حداکثر گردوغبار را با تفاوت یک روزه نشان می دهد.