چکیده:
این نوشتار به بررسی حجیت خبر واحد در فروعات اعتقادی می پردازد. و از آن جا که حجیت خبر واحد حجیتی تعبدی است و جعل آن، نیازمند اثر شرعی است، تلاش می کند به این پرسش پاسخ دهد که آیا اثر شرعی - وجوب ایمان و عقد القلب نسبت به حجیت این دسته از روایات وجود دارد تا این روایات به لحاظ آن اثر حجت باشد؟ برای این منظور، ماهیت و شروط ایما ن و نیز ادله کلام ی وجوب ایما ن در فروعات اعتقاد ی بررسی می گردد. این بررسی ها وجود اثر شرعی را نسبت به روایات اعتقادی نفی می کند و نشان می دهد تحقق ایمان مبتنی بر وثوق شخصی وجدانی است، در حالی که حجیت خبر واحد مبتنی بر وثوق نوعی است. از سوی دیگر، بر اساس ادله کلامی در فروعات اعتقادی، اعتقاد تفصیلی لازم نیست؛ علاوه بر آن که، اعتقاد بر اساس ادله ظنی خلاف احتیاط است.
خلاصه ماشینی:
"؛ و این در صورتی است که بیانات آن بزرگواران مشافهتا دریافت شده و یا صدور آن قطعی باشد؛ مثل آنکه با وسایط اندک به دست ما رسیده باشد، اما در حالتی که اخبار پیامبرJ و معصومینD از طریق سلسله سندی که مشتمل بر چند واسطه است نقل میشود و خبر هم مجرد از قرائن علمآور باشد، این باور و اطمینان حاصل نشده و حتی ممکن است خبر، تنها مفید احتمالی مرجوح باشد، و این مقدار معرفت برای حصول اعتقاد کافی نیست؛ در نتیجه نمیتوان فرد را مؤاخذه کرد که چرا به محتوای این روایات، عقد القلب پیدا نکرده است.
به نظر میرسد ایمان، عملی ارادی است و لذا از مقولۀ انفعال نیست، و به همین دلیل ممکن است انسان با وجود آنکه به حقیقتی جزم دارد آن را نپذیرد؛ از سوی دیگر، ایمان بدون علم امکانپذیر نیست، اما نه به این دلیل که ایمان همان علم است ـ چنانکه برخی معتقدند (طبرسی، 1403ق، 1: 89) ـ، بلکه به این دلیل که انسان نمیتواند دربارۀ چیزی که آن را باور ندارد، قلبا تسلیم شده و باور پیدا کند؛ گرچه میتواند به دلیل اغراض و هواهای نفسانی، به آن التزام عملی پیدا کند.
نکتهای که در اینجا توجه بدان لازم است اینکه حصول اطمینان بر مبنای خبر واحد معیار مشخصی ندارد، زیرا چه بسا عوام متعبد و پاکدلی که با شنیدن روایات معصومینD باور و اطمینان لازم برای شکلگیری اعتقاد در آنها فراهم گردد، در حالی که برخی دیگر، به دلیل تفطن به ظنی بودن خبر، به چنین باوری دست نیابند.