چکیده:
بیشتر منابعم ترکمانان آق قویونلو را سنی مذهب قلمداد کردهاند؛ با این حال» شواهد و مدارکی از
گرایش ها و علائق شیعی این حکومتگران وجود دارد که صرفا سنی دانستن آنها را با ابهام مواجه
میسازد. به نظر میرسد تفسیر رویکرد مذهبی آق قویونلوها با استفاده از مفاهیم «تستن دوازده امامی»
و «تصوف شیعی»» که بعد از حمله مغولان در ایران رواجی گسترده یافتندء امکان پذیر باشد. در طی
این نوعی التقاط تسنن-تشیع در ایران ایجاد گردید که با گذر از مراحل مختلف در نهایت»
به رسمیت تشیع در در اوایل قرن دهم هجری» انجامید. آق قویونلوها حلقه نهایی در این
زنجیره بودهاند و برخی از سکههای ضرب شده توسط آنها که دارای شعائر اهل سنت و تشیع بگونه
ای مشترک است» بهترین مصداق این امر است. پژوهش حاضر درصدد است با استفاده از روش
توصیفی -تحلیلی و کاربرد مطالعات کتابخانه ای» ماهیت مذهبی ترکمانان آق قویونلو را بررسی نموده
و آن را با استفاده از مفاهیم (تسنن دوازده امامی) و «تصوف شیعی)» تبیین نماید.
خلاصه ماشینی:
به عبارت دیگر بر مبنای برخی از گزارش ها، به ویژه گزارش فضل الله بن روزبهان خنجی، مورخ سنی مسلک عصر آق قویونلو و هوادر آنها، میتوان آق قویونلوها را بطور قطع سنی دانست، اما از دیگر سو روایات و شواهدی وجود دارد که بر مبنای آنها میتوان از گرایش آق قویونلوها به تشیع نیز یاد نموده و گفت آق قویونلوها با موج شیعه گرایی سده نهم هجری همراه بودند و گرایش به قبول این مذهب و ترویج آن را هم داشتند.
در حقیقت همین امر نیز سبب گردیده برخی اعتقاد مسلط مبنی بر اینکه آق قویونلوها پیرو مذهب تسنن به شمار میرفتهاند را مورد تردید قرار داده و این احتمال را مطرح سازند که ممکن است سنی دانستن آق قویونلوها در نتیجه ضعف معرفتی در تشخیص ماهیت و گرایشهای آق قویونلوها مطرح شده و بر اثر اتکاء به طبقه بندیهای نویسندگان شرقی و بخصوص شیعه شکل پذیرفته باشد.
میتوان این جریان را به مثابه زنجیره ای تلقی نمود که از دوران بعد از حمله مغولان رشد و گسترش خود را آغاز نموده و با گذر از دوران ایلخانیان، سربداران، آل جلایر، مرعشیان و تیموریان، چهره نهایی آن در دوران ترکمانان قراقویونلو و بویژه آق قویونلو رخ نموده و در نهایت با رسمیت تشیع در ایران توسط صفویان به انجام خود رسیده است.
ماهیت مذهبی حکومت آق قویونلوها نیز با استفاده از مفاهیم «تسنن دوازده امامی» و «تصوف شیعی» قابل تفسیر است، زیرا روایات موجود از رویکرد مذهبی این حکومت هم نشانگر توجه و علاقه آنها به مذهب تسنن و هم نشانگر علائق و گرایشهای شیعی در نزد آنان است.