چکیده:
طبق نظر لیکاف، انسانها از طریق تجربههای مادی و روزمره خود، ساختهایی مفهومی و بنیادینی را ایجاد میکنند که برای اندیشیدن در مورد امور انتزاعی به کار میروند. این ساختها همان طرحواره تصویری هستند که به سه دسته طرحواره حجمی، قدرتی و حرکتی تقسیم میشوند. طرحواره حجمی یکی از اصلیترین طرحوارههای تصویری است که در متون عرفانی کاربرد زیادی دارد. طبق این طرحواره، انسانها با تجربهای که از مکانهای حجمدار دارند و با توجه به قرار گرفتن خود در مکان یا ظرف حجمدار، برای مفاهیم انتزاعی حجم قائل میشوند.
هدف از این پژوهش، بررسی و مقایسه طرحوارههای حجمی در مثنویهای عطار و مثنوی مولاناست که در قالب سه زیرشاخه عمده یعنی دل، تن، و دنیا انجام شده است. ابتدا ابیات مورد نظر استخراج و سپس دستهبندی شدهاند. نتایج تحقیق نشان میدهد با وجود انفسی بودن عرفان هر دو شاعر، عرفان مولانا نسبت به عطار انفسیتر است. از سوی دیگر، نگاه مولانا به تن/جسم و دنیا تلطیفشده نگاه عطار است؛ این امر، حاکی از آن است که نگاه عطار نسبت به مولانا بیشتر تحتتاثیر عرفان صوفیانه است.
خلاصه ماشینی:
عـلاوه بـر آن ، رمزآمیز بودن زبان عرفان یز خود باعث شده که گاهی بـه جـای بـه کـاربردن مفـاهیم ملموس و عین در حوزة مبدأ، شاعر از مفاهیم تزاعی بهره گیرد که نگارندگان تـلاش کرده ند در این گونه موارد، با توجه به تعمی های موجـود، آن هـایی را کـه دارای جنبـۀ حسی بوده اند، به صورت طرح وارة حجمی در نظر بگیرد.
دل ظرف است یک دگر از استعاره های مفهومی که در قالب طرح وارة حجمی در متون عرفـانی و از جمله م نویهای عطار و مثنوی مولانا بسامد فراوانی دارد، استعارة «دل ظـرف اسـت » م باشد.
اصالت و برتری روح در مقابل جسم راکــب و مرکــوب در فرمــان شــا جسم بـر درگـاه و جـان بـر بارگـا چون که خواهد کـآب آیـد در سـبو شاه گوید جیش جـان را کـه ارکبـوا (همو، ٦: ٧٩ـ٨٠) جدول ٤: نگاشت های استعاری «جسم ظرف است » در مثنوی مولانا با بسامد بیش از ٥ بار (به تصویر صفحه مراجعه شود.
مـــال دنیـــا دام مرغـــان ضـــعیف ملــک عقبــی دام مرغــان شــریف تا بدین ملکی که او دام اسـت ژرف در شــکار آرنــد مرغــان شــگرف (همو، ٤: ٢١٣٤ـ٢١٣٥) جدول زیر تعمیم های طرح وارة حجمی د یا و مکان هایی را نشان مـیدهـد کـه بـه عنوان حوزة مبدأ در این طرح واره به کار ر ته است .
٤. نتیجه گیری بررسی طرح واره های حجمی در م نویهای عطار و مثنوی مولانا، نشان میدهد که ا ن دو شاعر بسیاری از مفاهیم تزاعی را در قالب مکان های حجم دار بیـان کـرده انـد و از ا ن طریق آن ها را ملموس تر و قابل فهم تر کرده اند.