چکیده:
حسین بن منصور حلاج، صوفی و عارف بزرگ در سال ۳۰۹ق، به اتهام دعوی حلول و الوهیت در بغداد به دار کشیده شد. زان پس زندگی، آموزهها و فرجام زندگی وی در تاریخ تصوف و فراتر از آن در ادبیات ایران بازتاب و مقبولیت کمنظیری یافته و با اسطوره درآمیخته است. روایات زندگی، فرجام و آموزههای منسوب به او، تداعیکننده زندگی و اندیشه عیسی مسیح(ع) در باور مسیحیان است.
این مقاله با رویکردی تطبیقیتحلیلی سعی دارد برخی از همانندیها و تفاوتهای حلاج و حضرت مسیح(ع) را در سه بخش زندگی (سفرها، پیروان، کرامات و معجزات)، در مدعیات، رفتار و اندیشه، و نیز در فرجام زندگی (پیشگویی شهادت، نوشیدن جام، روز شهادت، نوع و کیفیت شهادت و...) بنمایاند و همچنین تفاوتهای دو دسته روایات، افسانهها و اسطورهها را نشان دهد. تشابهات بسیاری که گاهی پژوهشگران پیشین فقط به مواردی اندک یا به اشارهای گذرا بسنده کردهاند، در این مقاله با شرح و تبیین کامل بیان شده است؛ تشابهاتی که در قیاس با افتراقات، خواننده را به این نتیجه میرساند که اگر منصور حلاج را «مسیح پارسی» لقب دهند، نادرست نیست.
خلاصه ماشینی:
همچنین روژه آرنالدز، شاگرد ماسینیون ، دومین پژوهشگر در زمینۀ حـلاج اسـت کـه بـه تشابهات میان حلاج و مسیح اشاره کرده ، ولی به شرح و تبیین این همانندیها نپرداختـه است .
حلاج در عید نوروز که عید ویژة ایرانیان است به صلیب کشیده شد و تحفۀ نوروز گرفت : «در نهاوند چون آواز بوق و کرنای نوروزی را شنید، گفت : متی کنـورز؟ یعنـی کی باشد که من تحفۀ نوروزی خود را بگیرم ، و پـس از آن گفـت : کـی باشـد کـه بـه کشتارگاه برسم و به خداوند نزدیک شوم ؟ سیزده سال بعد، چون منصـور حـلاج را در برابر چشم همگان سه روز در کشتارگاه مثله کردند، موسم بهار و ایام نـوروز نجـومی بود...
حلاج از سویی خواهان وصال دائم است و از سویی دیگر هراسان که مبـادا حرمـت چنان درگاه با شکوهی را آن گونه که شایسته و بایسته است ، پاس ندارد: «ای مردم مـرا از دست خدا برهانید ـ آنگاه ادامه داد و گفت : ـ او مرا از خودم بازسـتانیده و بـه خویشـتنم برنمی گرداند و من از سویی توان مراعات آداب حضور درگاه او را ندارم و از سویی نیـز از هجرانی که موجب غیبت و محرومیت من از درگاه او شـود؛ مـیهراسـم ، وای بـر آن کسی که پس از حضور و وصل گرفتار غیبـت و هجـران شـود» (ماسـینیون و کـراوس ، ١٣٧٠: ٢١؛ همچنین نک : حلاج ، ١٣٧٩: ٢٠٦؛ همو، ١٣٩٣: ٧٢).