چکیده:
بی گمان، پدیده ی تکفیر، ریشه در بنیان های فکری جاهلیت دارد. این تفکر پس از رسوخ در تفکر مسلمانان و منابع دینی فقهی و کلامی، طرفدارانی یافت و به صورت نظریه و نگرش درآمد. شکل گیری آن بیشتر معلول گرایش های سیاسی حول محور خلافت پس از پیامبر صلی الله علیه و اله بوده است. عوامل دیگری مانند گرایش های حدیثی صرف و دوری از دخالت دادن عقل و خردگرایی و دوری از محوریت علمی اهل بیت علیهم السّلام و رفتارهای تکفیری امویان در جوانه زدن این اندیشه در اسلام موثر بوده است. در قرن چهارم، فرقه های گوناگون شیعی در افریقا مورد تکفیر واقع شده، به قتل رسیدند؛ تکفیر متقابل فرق اهل سنت، به ویژه در شافعیان با حنفیان، تا قرن هفتم با تکفیر همراه بود. افکار «ابن تیمیه» و طرفدارانش، فصلی جدید از تکفیر در مسلمانان به وجود آورد که دامنه ی آن، پی آمدهای خون باری برای مناطق اسلام داشته است. پیوند اندیشه ی تکفیر با پدیده ی استعمار، فصل پیچیده تر و پی آمد تخریب گسترده در جهان اسلام در پی داشته است. این مقاله، ضمن جریان شناسی تاریخی پدیده ی تکفیر، به پی آمدهای ناگوار آن با هدف روشنگری و چاره جویی می پردازد.
خلاصه ماشینی:
نقطهی آغازین تکون بیشتر تفکر انحرافی، کنار گذاشتن وصایای پیامبر؟ص؟ بود که قرآن و عترت؟عهم؟ را برای هدایت و سلامت امت در کنار هم قرار داده و از امت خواسته بودند با مودت به اهلبیت؟عهم؟، راه سعادت پویند، ولی جریان «قرآن ما را کافی است» (ابنسعد، ۱۴۱۰، ج۲، ص۱۸۸) زمینهای شد برای تفرقهی امت و برگشت به قهقرا، دوران جاهلیت و رسوم قبیلگی؛ به هر روی، بستر تاریخ اسلام و قلمرو بزرگ خلافت اسلامی با حوادث تلخ و خونباری پس از سقیفه روبهرو گردید.
(یعقوبی، بی تا، ج۲؛ شیخ مفید، ۱۳۸۰، ص۳۵۴) دامنهی این تفرقه و خونریزی تا زمانی ادامه خواهد داشت که دوباره مردم این مسئله را به اهلبیت؟عهم؟ و منبع اصلی آن برگردانند؛ بنابراین، یکی از عوامل و زمینههای پیدایی تکفیر در تاریخ، فراموش شدن حقوق اهلبیت؟عهم؟، انکار حق آنان، روا داشتن ظلم در حق آنان، بستن در علمی که پیامبر؟ص؟ معرفی کرده بودند (حسکانی، همان، ج۱، ص۱۰۷) و گشودن درهای بدل و تقلبی به روی مسلمانان بود.
اختصاص بودجههای علمی به فعالیتهای نظامی بدیهی است که وقتی اندیشهی تکفیر در جهان اسلام حاکم شود، بخش عمدهی بودجهی کشورها به جای این که به امور علمی و فرهنگی و توسعهی زیرساختهای عمران و گسترش اختصاص یابد، صرف تأمین تجهیزات نظامی و امور جنگی خواهد شد، چنانکه در پاکستان، عراق، سوریه و افغانستان شاهد این امر هستیم.