چکیده:
علوم مختلف مانند فلسفه، کلام، حکمت و عرفان همه در جستجوی راهی برای دستیابی به معرفت الهی هستند، اما آن چه عرفان را از آنها متمایز میکند؛ استفاده از روش کشف و شهود به عنوان ابزار به کارگرفته شده، برای رسیدن به مقصد نهایی عارف است.، روزبهان بقلی عارفی است که تجارب عرفانی خود را به طور مستقل در کتابی به نام کشف الاسرار به تفصیل بیان کرده است و این کتاب از این جهت منحصر به فرد است. او بیشتر از عارفان دیگر بر کشش و جذبۀ الهی و کمتر از دیگر عارفان بر کوشش تأکید دارد. علاوه بر موضوعات بحث برانگیزی که در کشف الاسرار خود بیان میکند، دیدگاه او در مورد مسئلۀ کشف و شهود نیز قابل توجه است. در این مقاله مبانی نظری و دیدگاه روزبهان در مورد کشف و شهود بررسی شده است. تقسیم بندی مکاشفه توسط روزبهان به سه دستۀ مکاشفۀ ذات و صفات و افعال الهی و مصادیق و نشانههای آن و پس از آن طرح مبحث مشاهده و مقدمات و نتایج آن از مهمترین مسایل مطرح در این تحقیق است. هم چنین مقولۀ رؤیت خداوند از دیدگاه روزبهان مورد توجه قرار گرفته و ابزارهای رؤیت یعنی روح و قلب و نفس و سرّ و سرّ السرّ و محل رؤیت هر یک از آنها مطرح شده است.
خلاصه ماشینی:
اینکه روزبهان مکاشفه را به سه دستهی مکاشفهی ذات و صفات و افعال الهی و مصادیق و نشانههای آن تقسیمبندی میکند و نیز طرح مبحث مشاهده و مقدمات و نتایج آن، از مسائل مهم مطرح در این تحقیق است.
ابنعربی که خود منشأ تحول در عرفان اسلامی و پایهگذار سنت دوم عرفانی است، در مقدمهی فصوصالحکم تأکید میکند که معارفی که در این کتاب نشر داده، به طریق کشف و دریافتهای عرفانی، از پیامبر اکرم(ص) دریافته و مأمور شده است تا آن را بدون هیچ تغییری به میان خلق ببرد و آنها را از معارف این کتاب بهرهمند سازد.
کشف صوری در عالم مثال حاصل میشود؛ یا از طریق مشاهده و دیدن است، یا از طریق شنیدن، مانند پیامبر که کلام وحی را میشنید، یا از طریق ذوق، مانند اینکه سالک شهود میکند که طعامی را میخورد و با خوردن آن طعام، از معانی غیبی مطلع میشود و نیز ممکن است این کشف بهوسیلهی سایر حواس صورت گیرد (19، ص: 33).
این کتاب شرح تجربیات عرفانی و کشف و شهود روزبهان از زبان خود اوست که به خواست یکی از مریدان نگاشته و هنگام نوشتن آن همواره بیم داشته که مورد طعنه و عتاب و بلای اهل ظاهر قرار گیرد و حتی بالاتر از آن، پیروان محمد(ص) در مقام انکار و مخالفت قرار گیرند و هلاک شوند.
تجلی یکی از موضوعات ژرف و مهم عرفانی است که اداکردن حق آن، در این مجال ممکن نیست و تنها به مقداری از بحث تجلی که در رابطه با کشف و شهود در آثار روزبهان است، اشارهی کوتاهی میشود.