چکیده:
سخنوسخنوران یکی از اثرگذارترین پژوهشهای ادبی معاصر در حوزۀ تاریخ ادبیات و نقد ادبی، تألیفِ بدیعالزمان فروزانفر از استادان و محققان نسل اول دانشگاه تهران است. پژوهشهای او در حوزههای تاریخادبیات، نقد ادبی، عرفان و تصحیح متون منجر به بنا نهادن سنتهای تحقیقی و انتقادی در میان دانشگاهیان شده که اعتبار آن تاکنون برجا مانده است. فروزانفر در سخنوسخنوران در ادامۀ سنّت تذکرهنویسی فارسی، نهتنها با رویکردی علمیـتحقیقی به شرح احوال شعرا با استناد به شواهد متقن پرداخته، بلکه در زمینۀ نقد ادبی نیز با تکیه بر دانش انتقادی و مبانی نظری بلاغت اسلامی و ایرانی، به نقد بلاغی شعر فارسی بهگونهای روشمند و یکپارچه پرداخته است. این پژوهش قصد دارد با هدف بازخوانی سخنوسخنوران، با حرکت از روساخت بهسوی ژرفساخت متن، آن الگوی نظری را که نقد شعر برمبنای آن انجام گرفته استنباط، استخراج، طبقهبندی و تبیین کند. مؤلف سخنوسخنوران توانسته است، خلاقانه، عصارۀ دانش بلاغت قدما را با یک صورتبندیِ جدید و ساختاری متنمحور، منسجم و علمی از مبانی نظری به روشهای عملی و کاربردی نقد تبدیل کند؛ روشی برخاسته از اقتضائات زبان و ادب فارسی، که بر جریان نقد بلاغی در آثار منتقدان دانشگاهی تأثیرگذار بوده است.
خلاصه ماشینی:
فروزانفر در سخن و سخنوران، درادامۀ سنّت تذکرهنویسی فارسی، نهتنها با رویکردی علمی ـ تحقیقی به شرح احوال شعرا با استناد به شواهد متقن پرداخته است، بلکه در زمینۀ نقد ادبی نیز با تکیه بر دانش انتقادی و مبانی نظری بلاغت اسلامی و ایرانی به نقد بلاغی شعر فارسی بهگونهای روشمند و یکپارچه پرداخته است.
در این پژوهشها بهطور پراکنده به برخی نظرات انتقادی فروزانفر اشاره شده که گرچه ارزشمند است، آن نظام منسجم نهفته در ژرفای اثر که آثار متعدّد شعری را به قید نقد و تحلیل درآورده است کشف و آشکار نمیسازد؛ درحالیکه همین چهارچوب علمی و روشمند موجب تمایز سخن و سخنوران از تذکرههای پیشین میشود.
1. 3 اصطلاحات حوزۀ فصاحت و بلاغت مؤلف «فصاحت»، «بلاغت» ، و بسیاری اصطلاحات دیگر را که هرکدام از عوامل ایجاد فصاحت و بلاغتاند برای تحلیل اشعار بهکار برده و در بیان کیفیت مؤلفههایی چون الفاظ و معانی، طبع و فکر، قریحه و خیال، و سبک و اسلوب از اصطلاحاتی مانند فصاحت، براعت، متانت، جزالت، فخامت، انسجام و روانی، سلامت و اقتدار، رشاقت، لطافت، ظرافت، حسن، و زیبایی استفاده کرده است.
فروزانفر اصطلاحات مرسوم علم فصاحت و بلاغت را در سنجش مؤلفههای الفاظ، معانی، فکر، ذوق و قریحه، خیال، و سبک بهکار میگیرد و سپس شعر هر شاعر را ازلحاظ اندازه و نسبتِ کاربردِ این عناصر و چگونگی ترکیب آنها ازیکسو، و تناسب و نظم و رعایت اقتضای حال ازسویدیگر بررسی و تحلیل میکند.