چکیده:
آموزش و پرورش نیازمند ابزارهایی برای سنجش و ارزشیابی است. شاخصهای تربیتی، نوعی ابزار هستند که ریشه در اهداف تربیتی دارند؛ زیرا شاخصها، ابزاری برای رسیدن به اهدافاند. این پژوهش با رویکرد نظری و مطالعه اسنادی و با بیان شاخصهای تربیتی است که از آیات قرآن کریم استخراج شده و میتوان از آنها در جهت بهبود، رشد و تعالی فعالیتهای تربیتی بهره گرفت.
براساس یافتههای این پژوهش، مجموعه شاخصها و معیارهای تربیت اسلامی برگرفته از آیات قرآنی را میتوان تحت سه مولفه فرایندهای ذهنی، رفتار و تمایلات دستهبندی کرد. شاخصهای ذیل هر مولفه عبارتند از: مولفه فرایندهای ذهنی شامل شاخصهای علم و دانش، تفکر و تعقل، معرفت و بصیرت، نقد و ارزیابی؛ مولفه رفتار شامل شاخصهای تعهد و مسئولیتشناسی اجتماعی، عملگرایی، عفت و پاکدامنی، امر به معروف و نهی از منکر و عبادت؛ و مولفه تمایلات شامل شاخصهای حب الهی، ولایتپذیری. این شاخصها به شدت با همدیگر مرتبط هستند. یافتههای این پژوهش میتواند به عنوان ابزاری مناسب در اختیار نهادها، سازمانهای آموزشی و مدارس قرار گیرد تا آنان را قادر به ارزیابی فعالیتهای تربیتی خود نماید.
خلاصه ماشینی:
همین امر موجب شده کیفیت آموزش بیش از پرورش بهبود یابد؛ چراکه نوع خاصی از ارزشیابی در فعالیتهای تربیتی مورد استفاده قرار نگرفته و ارزشیابی از این فعالیتها به صورت صوری و براساس انتظارات اولیای دانشآموزان یا قضاوتهای مدیران و مربیان تربیتی و ناظران انجام میگیرد.
این امر موجب آسیبها و کاستیهایی در نظام حاکم بر آموزش و پرورش شده است، ازجمله توجه بیش از حد به ظواهر امور و غفلت از حقایق، سطحینگری در روشها و راهکارهای اصلاح و ارتقای تربیت دینی، انتظار نتایج سریع و فوری از تلاشها و اقدامات تربیتی، در محیطهای تربیتی به صورت تشکیلاتی برخورد کردن و بخشنامههای یکسان صادر کردن و...
ازاینرو، استخراج و استنباط شاخصهای تربیتی از متن دین امری است ممکن و بدون توجه به این شاخصها، سخن از تربیت دینی و نقد و ارزیابی نظام تربیتی موجود در جامعه اسلامی تلاشی است بینتیجه و بدون معیار.
برای یک فرد مسلمان، مهمترین شاخص رشد و تعالی اخلاقی و تربیتی این است که محبوب خدا باشد و با رفتار و ویژگیهای خود، حب الهی را به دست آورده باشد.
از مهمترین شاخصهای تربیت اسلامی، احساس وظیفه در برابر جامعه و توجه به تعهد و مسئولیت اجتماعی است: «والمؤمنون والمؤمنات بعضهم أولیاء بعض یأمرون بالمعروف وینهون عن المنکر» (کهف: 71)، امر به معروف و نهی از منکر که برخاسته از رابطه برادری اسلامی و ولایت متقابل اعضای جامعه است و ضرورت حفظ و حراست از حدود الهی در جامعه که در آیات فراوانی از قرآن کریم بیان شده است، اهمیت این شاخص را نشان میدهد.