چکیده:
جنبش اجتماعی مشروطه در ایران ، واکنش های مختلفی از جانب قشرهای مختلف مردم به دنبال داشت ؛ به ویژه که درخواست های مردم ابتدا برای تاسیس عدالتخانه بود و سپس تبدیل به مشروطه گردید. در جریان مشروطه علمای مشروطه خواه بر اساس مسئولیت هایی که احساس می کردند از سوی شریعت بر عهده آنها نهاده شده است ، سخنانی ایراد نموده ، نظریاتی ارایه داده و مکتوباتی از خود به یادگار گذاشته اند. در این میان با وجود بهره برداری از آثار بسیاری از این عالمان دین ، آرا، اقوال و دیدگاه های برخی از آنها کمتر مورد توجه مورخان ، محققان و پژوهشگران قرار گرفته است که آثار و اندیشه های آیت الله حاج میرزا صادق مجتهد تبریزی ، ١. عضو هیئت علمی گروه تاریخ دانشگاه آزاد اسلامی واحد شبستر (نویسنده مسئول ) ٢. دانشجوی دکترای تخصصی تاریخ ایران بعد از اسلام ، دانشگاه خوارزمی به خصوص دو رساله وی که علیه مشروطه نگاشته شده ، در زمره مواردی قرار دارد که در باب آنها اعتنای چندانی از جانب اصحاب نقد و نظر حوزه مشروطه صورت نگرفته است . وی در رسالات خود مشروطه را به صراحت مخالف اسلام و شریعت دانسته و دیدگاه های خود در مورد دخالت مردم در امور حکومتی ، مجلس شورا و نمایندگان مجلس را بیان نموده است . یافته های این تحقیق نشان می دهد که بعد از پیروزی جنبش مشروطه به دلیل تندروی برخی مشروطه خواهان و زاویه گرفتن تعداد قابل توجهی از گردانندگان اصلی مشروطه با موازین دینی و شرعی ، برخی از علما از جمله میرزا صادق مجتهد تبریزی به رغم جانبداری از مشروطه اول ، در ادامه به همراه حاج میرزا حسن مجتهد در صف مشروعه خواهان درآمده ، از انجمن اسلامیه ضد مشروطه تبریز هواداری کرده و مشروطه طلبان را بابی خوانده و در نهایت بعد از چندی ، انزوا و کناره گیری را پیشه خود نموده است .
خلاصه ماشینی:
يافته هاي اين تحقيق نشان مي دهد که بعد از پيروزي جنبش مشروطه به دليل تندروي برخي مشروطه خواهان و زاويه گرفتن تعداد قابل توجهي از گردانندگان اصلي مشروطه با موازين ديني و شرعي ، برخي از علما از جمله ميرزا صادق مجتهد تبريزي به رغم جانبداري از مشروطه اول ، در ادامه به همراه حاج ميرزا حسن مجتهد در صف مشروعه خواهان درآمده ، از انجمن اسلاميه ضد مشروطه تبريز هواداري کرده و مشروطه طلبان را بابي خوانده و در نهايت بعد از چندي ، انزوا و کناره گيري را پيشه خود نموده است .
روش تحقيق در اين مقاله به صورت توصيفي - تحليلي مي باشد که بعد از توصيف داده ها و مطالب به تجزيه و تحليل مطالب پرداخته و در ضمن آن بيان خواهد شد که آيت الله آقا ميرزا محمدصادق مجتهد تبريزي به دليل هوشمندي و ذکاوت متوجه ناسازگاري منويات مشروطه طلبان دست اندرکار جنبش اجتماعي مشروطه با شريعت اسلام شده و آرا و نظريات خود را طي دو رساله در مخالفت با آن بيان نمود.
براي اطلاعات بيشتر رک : علي (منذر) ابوالحسني ، «آيت الله حاجي ميرزا حسن آقا مجتهد تبريزي مؤسس و مصحح مشروطه تبريز»، تاريخ معاصرايران ، تهران ، تابستان ١٣٨٠، س ٥، ش ١٨؛ سيد احمد کسروي تبريزي ، تاريخ مشروطه ايران ، تهران ، اميرکبير، ١٣٧٣؛ و مهدي مجتهدي ، همان .