چکیده:
انسان به وسیلة زبان، پیام خود را رمزگذاری و پیام دیگران را رمزگشایی میکند. ارتباط مذکور در بافتی متشکّل از مؤلّفههای ششگانة؛ گوینده، موضوع، مجرای فیزیکی، رمز، پیام و مخاطب قابل تصوّر و تحقّق است. ابویعقوب سجستانی، متکلّم ایرانی قرن چهارم، به واسطة موضوع مورد بحثش؛ کلام اسماعیلی، به بررسی دقیق و موشکافانة نظام ذهن و زبان و چگونگی تحقّق و عدم تحقّق ارتباط زبانی، به عنوان مدخلی برای ورود به بحثهای کلامی پرداختهاست، امّا آراء زبانشناسانة سجستانی به سبب رویکرد کلامیِ پژوهشگران به کتاب «کشف المحجوب»ِ وی، در پردة خُمول ماندهاست. این مقاله بر آن است که برای نخستین بار نظریّه و مدل ارتباطی کارآمدی بر اساس نظام ذهن و زبان و ساختار و مؤلّفههای آن در نگرة سجستانی ترسیم کند؛ سپس آن را با نظریّه و مدل ارتباطی رومن یاکوبسن مقایسه کرده، وجوه اشتراک و افتراق آنها را نشان دهد و ثابت کند که نظریّه و مدل ارتباطی زبان، اگرچه به نام زبانشناسان غربی، بهویژه رومن یاکوبسن شناخته شده است، پیش از وی با تمام جزئیّاتش و اصطلاحاتی همسنگ آن، به انضمام امتیازاتی در کشف المحجوب سجستانی وجود داشته است.
خلاصه ماشینی:
ابويعقوب سجستاني، متکلم ايراني قرن چهارم ، به واسطۀ موضوع مورد بحثش ؛ کلام اسماعيلي، به بررسي دقيق و موشکافانۀ نظام ذهن و زبان و چگونگي تحقق و عدم تحقق ارتباط زباني، به عنوان مدخلي براي ورود به بحث هاي کلامي پرداخته است ، اما آراء زبان - شناسانۀ سجستاني به سبب رويکرد کلامي پژوهشگران به کتاب «کشف المحجوب » وي، در پردة خمول مانده است .
برخي از مهم ترين مطالعات انجام شده در مورد سجستاني و ياکوبسن از اين قرارند: محمد فرهمند و همکارانش در مقالۀ «ذهن و زبان در نظريۀ ارتباطي ابويعقوب سجستاني» آراء سجستاني را بررسي و براساس آن ، نظريۀ ارتباطياي را به صورت مبسوط و به شيوة نموداري مطرح کرده ، در اين باره نوشته اند: «وي به صورت جدي در کتاب کشف المحجوب ، به نظام ذهن و زبان پرداخته ، نظريۀ ارتباطي خاصي را بر مبناي نظام نطق و زبان متشکل از وجوه و ساحات سه گانۀ قصد، طبع و عرف پايه گذاري کرده است .
(پاينده و خوزان ، ١٣٨١، صص ٧١ تا ٨٠) بابک احمدي در کتاب «از نشانه هاي تصويري تا متن » مينويسد: « نظريه اي که رومن ياکوبسن دربارة ارتباط کلامي پيش کشيده است و شکل موجز بيان آن را ميتوان در مقالۀ «زبان شناسي و نظريۀ ادبي» او يافت سودمندترين و کامل ترين بحث است .
٥- نظريۀ ارتباطي سجستاني سجستاني، فرايند تحقق ارتباط را وابسته به حضور، صحت و کارکرد اجزاي شش گانۀ ناطق (گوينده )، قصد (نيت گوينده )، طبع (اندام هاي گويايي)، عرف (زبان مشترک)، سخن (پيام ) و سخن پذير (مخاطب ) ميداند.