چکیده:
منابع لغوی و تفسیری، واژۀ «العالَمین» را دارای دو معنا دانستهاند: «جهانیان»، یعنی آفریدگان یا ساکنانِ جهان؛ و «جهانها»، یعنی جایی که آفریدگان در آن اقامت دارند. در مورد این واژه سؤالاتی وجود دارد که پاسخهای درخوری نیافته است. مثلاً اینکه چرا مادهای از ریشۀ «عِلم»، برای معنای «جهانیان» یا «جهانها» بهکار رفته است. لغویان مسلمان واژۀ «العالَمین» را عربی، و قرآنپژوهان غربی آن را عبری یا سریانی دانستهاند، اما هیچکدام تفسیر روشنی برای معنای آن ارائه نکردهاند. روش این مطالعه، تحلیل واژه براساس مؤلفههای معنایی است؛ نخست، «العالَمین» براساس مؤلفههای آن در فرهنگهای عربی و غیرعربی بهمثابۀ معناشناسی تاریخی (درزمانی) تحلیل شده و سپس این کار بهعنوان معناشناسی همزمانی در بافت قرآنی پیش رفته است. در پایان میان این دو روش مقایسه شده تا روشن شود آیا نتیجۀ تحلیل درزمانی دربارۀ «العالَمین» با تحلیل همزمانی همخوانی دارد. براساس نتیجۀ تحقیق، واژۀ «العالَمین» در اصل با زبانهای سبایی و فینیقی، و نیز עלם در آرامی و ܥܠܡ در سریانی ارتباط دارد و در زبان عربی به واژۀ «غُلام» نزدیک است. در تألیفات ربّانیان، کاربرد آن برای عصر و دوره و جهان رایج شده و مؤلفههای زمانی-مکانی آن تشدید شده است. بهترین معنا برای واژه در بسیاری از آیات قرآن «انسانها»، گاهی «جوانها» (پسران)، و در برخی آیات «آفریدگان» یا «جهان هستی» است. همچنین، برخلاف اقوال لغویان و مفسران، تطوّر تاریخی واژه از مؤلفۀ فاعلی به سوی مؤلفههای زمانی-مکانی بوده است.
خلاصه ماشینی:
طرح مسئله در مورد واژة «العالمين » سه سؤال وجود دارد که پاسخ لغت شناسان و مفسران مسلمان براي آنها ـ دست کم در مورد سؤال اول و دوم ـ قانع کننده به نظر نميرسد: ١ـ چرا واژة «عالم » به صيغۀ جمع هاي سالم جمع بسته شده است ؟ ٢ـ چرا ماده اي از ريشۀ «علم » براي معناي «جهانيان » يا «جهان ها» به کار رفته است ؟ ٣ـ آيا واژة «العالمين » در تمامي آيات قرآني به معناي «جهانيان » يا «جهان ها»ست ؟ نظرات قرآن پژوهان غربي – که در ادامه خواهد آمد - نيز در اين زمينه قانع کننده نيست .
چنانکه گفته شد، سؤال ما در اين بخش آن است که آيا واژة «العالمين » در تمامي آيات قرآني يک معنا دارد يا خير؟ از بررسي اقوال مفسران بر ميآيد که همۀ آنها اين واژه را به «جهانيان »، «جهان ها» و «مخلوقات » معنا مي کنند، اما در اينکه آيا منظور از جهانيان ، فقط انسان ها هستند يا علاوه بر انسان ها، ديگر مخلوقات را هم در بر مي گيرد، اختلاف ديده ميشود.
سؤال مشخص ما در اينجا چنين است که آيا واژة «العالمين » در همۀ آيات قرآن و از همان آغاز داراي ساخت معنايي کاملي بوده و هر سه مؤلفۀ «فاعلي»، «زماني» و «مکاني» را در بر داشته يا اين ساخت به تدريج در بافت قرآني يا در آراي مفسران و لغت شناسان شکل گرفته است ؟ چنانکه گفته شد، براي واژة «العالمين »، علاوه بر تحليل مؤلفه اي، ميتوان از نظريۀ «حوزة معنايي» نيز بهره برد.