چکیده:
مطالعۀ قرآن بهعنوان یک متن مقدس، خصوصاً بهدلیل اشتراکات موضوعی با محتوای کتابهای مقدس پیشین، همواره مورد توجه خاورشناسان بوده است. از آنجا که نحوۀ چینش آیات قرآن و ترکیب محتوایی آنها برخلاف الگوی عهدین است، بارزترین خصیصۀ سبکی قرآن که در مواجهه ابتدائی غیرمتعارف مینماید، ناپیوستگی و فقدان انسجام ظاهری است. در این جستار، روند تاریخی رویکردهای غربیان به انسجام قرآن، ویژگیهای رویکردها و عوامل و زمینههای پیدایش و تحول آنها واکاوی شده است. سیر تطوّر تاریخی روندی سه مرحلهای را نشان میدهد: نفی کلّی انسجام قرآن؛ اذعان به انسجام سورههای مکی و تردید در وجود پیوستگی در سور مدنی؛ تأکید بر لزوم بررسی سورههای مدنی با فرض وجود انسجام در آنها. همچنین ویژگیهای این رویکردها دستخوش تغییراتی شده است، از جمله: تغییر رویکرد جدلی به رویکرد علمی؛ تحول از فهم انسجام قرآن در فرآیند تکوین تاریخی به فهم انسجام متن در نسخۀ نهائی؛ تغییر تصور ترکیب تصادفی به انگارۀ وحدت ادبی سوره. عوامل پیدایش و دگرگونی رویکردها متعدد است که میتوان به مأنوس بودن ذهن غربی به نظم کتاب مقدس و نظم موضوعی، مراجعه به متن عربی به جای ترجمۀ قرآن، مطالعۀ قرآن به مثابۀ کلامی شفاهی و تفاوت دیدگاهها درباره نحوۀ تدوین قرآن اشاره کرد.
خلاصه ماشینی:
در روند بررسي انسجام سوره هاي قرآن توسط خاورشناسان ، تفاوت چشمگيري ميان توجه به سور مکي و مدني ديده ميشود، زيرا اسلوب ادبي آشکار سوره هاي مکي زودتر توجهات را به خود معطوف و کوتاهي و مشخص بودن ساختار اين سوره ها، امکان کشف مؤلفه هاي انسجام در آن ها را آسان تر ساخته و در مقابل ، سوره هاي مدني به دليل طولاني بودن و دارا بودن سبکي متفاوت و پيچيده ، بيش تر معرکۀ آرا بوده و با چالش هاي جديتري مواجه گرديده است .
در اين مقاله ضمن بازخواني نظرات خاورشناسان در خصوص انسجام سوره هاي قرآن ، سير تاريخي رويکرد آن ها به اين مسئله ، روند تغيير ويژگي رويکردها و زمينه هاي پيدايش و تحول آن ها، بررسي و تحليل شده است .
در ميان آثار فارسي نيز، مقالۀ «نقد شبهات مستشرقان دربارة تناسب آيات قرآن » از علي قانعي اردکاني به طور ويژه به اين موضوع پرداخته است که در آن شبهات برخي خاورشناسان مبني بر عدم انسجام قرآن و نقد آن ها بدون لحاظ سير تاريخي و تحليل ارائه شده است .
٣- زمينه هاي پيدايش و تحول رويکردها سير پيدايش و تحول رويکردهاي مختلف خاورشناسان به مسئله انسجام سوره هاي قرآن ، ناشي از علل و عوامل گوناگون بوده است که مهم ترين آن ها عبارتند از: مأنوس بودن نظم کتاب مقدس ؛ مراجعه به متن عربي قرآن ؛ توجه به ماهيت شفاهي قرآن و تفاوت ديدگاه درباره نحوة تدوين قرآن .