چکیده:
امروزه انجام پژوهشهای نوین زبانشناسی، سبکشناسی را در تجزیه و تحلیل دقیقتر آثار ادبی یاری میرساند. یکیاز رویکردهای زبانشناسانۀ سبکشناسی، سبکشناسی لایهای (مدرن) است که با تقسیم متن به لایههای مختلف و تشخیص ویژگیهای برجسته یا پربسامد، به واکاوی و بررسی آن میپردازد. مزیّت این رویکرد در آن است که بهرهگیری از روشهای متنوّع را در هر لایه امکانپذیر میسازد و سهم هر لایه را در برجستهسازی متن، جداگانه مشخص میکند. در این میان از جمله متونی که شایستگی بررسی و تحلیل در لایههای مختلف را داراست نهج البلاغه است که دارای سبک ادبی و کلامی شیوا و بلیغ است و بررسی لایههای سبکی موجود در این کتاب ارزشمند میتواند از مفاهیم والا و نهفته و زیباییهای موجود در آن پرده بردارد. پژوهش حاضر به شیوۀ توصیفی – تحلیلی به بررسی چهارلایۀ (آوایی، بلاغی، نحوی و واژگانی) در خطبه 223 نهجالبلاغه میپردازد. برآیند این پژوهش نشان میدهد؛ موسیقی و آهنگ ناشی از تکرار آواها و سجع موجود در خطبه مذکور در لایۀ آوایی بر زیبایی محتوایی متن افزوده است. استفاده مناسب از مجاز، استعاره، بسامد بالای کنایه و خروج جملات استفهامی به اغراض دیگری مانند توبیخ و ارشاد در لایۀ بلاغی، حذف مبتدا و وفور ضمایر متصل در لایۀ نحوی و گزینش بهترین واژه از میان واژگان مترادف، استفاده مناسب از واژگان متضاد، بسامد بالای واژگان انتزاعی همسو با مضامین خطبه و تکرار واژه نفس در لایۀ واژگانی، از ویژگیهای بارز خطبه مورد بحث بهشمار میروند.
خلاصه ماشینی:
از جمله متونی که از شایستگی بررسی و تحلیل در لایههای مختلف برخوردار میباشد نهجالبلاغه است که به دلیل سبک نگارش و شیوۀ بیان و ظرافتهای خاص موجود در آن، همواره مورد توجه پژوهشگران بوده است، چرا که نهجالبلاغه در لایههای مختلف؛ آوایی (سجع، جناس و جز آن)، بلاغی (استفاده از آرایههای بلاغی؛ مجاز، استعاره، تشبیه،کنایه و مانند اینها)، ساختار نحوی منظم و درست و لایۀ واژگانی (گزینش الفاظ و واژگان متناسب و بلیغ و نحوۀ همنشینی آنها در بافت کلام) دارای زیباییها و برجستگیهایی است و به دور از هرگونه تکلف و تصنعی، بر دل خواننده مینشیند و این متن را نه تنها ازسایر متون متمایز میکند، بلکه آن را سرچشمۀ بلاغت قرار میدهد.
با توجه به اهمیت موضوعات اخلاقی موجود در خطبۀ مذکور و از آنجاکه مبنای سخن امام علی (ع) در این خطبه بر پایۀ آیات قرآن کریم است و تاکنون پژوهشی مستقل از منظر سبکشناسی لایهای در آن صورت نگرفته است، پژوهش حاضر بر آن است که خطبۀ مذکور را در چهار لایۀ آوایی، بلاغی، نحوی و واژگانی بررسی کند تا پس از بررسی عناصر سبکی هر لایه و جمعبندی نتایج بهدست آمده، سبک منحصر به فرد امام (ع) را در ایراد خطبۀ مذکور تبیین کند و ویژگیها و زیباییهای موجود در لایههای آنرا برای خوانندگان مشخص سازد.