چکیده:
ابوالعتاهیه از شاعران پرآوازه دوره عبّاسی است که اشعاری زیبا در فنون مختلف ادبی به ویژه
زهدیّات سروده است، تا جایی که او را پیشوای شعر زهد در این دوره، لقب دادهاند. صاحبنظران
و ناقدان در مورد ریشه اشعار زاهدان وی، دیدگاههایی مختلف دارند. برخی، زهدیّات او را متاتّر از
اندیشههای مانوی و برخی وی را وامدار فرهنگ یونانی و بودایی و برخی دیگر نیز، او را از
فرهنگ اسلامی و عقاید نبوی دانستهاند. این مقاله» با روش تحلیلی- توصیفی، بینامتنیّت احادیث نب -
مکرّم اسلام (ص) در اشعار زاهدانه ابوالعتاهیه را به بوتة نقد و تحلیل ادبی گذارده است. اثرپذیری
شاعر از احادیث پیامبر اکرم (ص) ابعادی گسترده دارد که اثرپذیری از واژگان، عبارات و مضامین
احادیث به گونة غیر مستقیم و پنهان، برخلاف شیوههای رایج در میان شاعرانء از جمله آنها به
شمار میرود.
خلاصه ماشینی:
نوآوریهای این شاعر عباسی از قرآن و احادیث نبوی در اشعار زاهدانه که حاصل ذوق و استعداد ادبی ایشان است، سبب شده است تا برخی سخنشناسان، برخلاف آرای دیگران در مورد سرچشمههای افکار و عقاید این شاعر، که ریشۀ زهدیات او را به فرهنگ ایرانی نسبت میدهند، او را در آرا و اندیشههای خود، به طور کامل متأثر از مضامین اسلامی و به ویژه احادیث گهربار پیامبر اکرم (ص) میدانند و اتهامات برخی ناقدان دیگر را در زمینۀ اثرپذیری او از فرهنگ مانوی و بودایی، ضعیف و بیاساس مطرح مینمایند.
7-1: اثرپذیری ابوالعتاهیه از واژگان احادیث اثرپذیری ابوالعتاهیه از واژگان و مفردات احادیث رسول اکرم (ص) به وفور در دیوان او دیده میشود و پرداختن به تمامی آنها، مجالی طولانی طلب میکند؛ لذا در این مقاله به نمونههایی که برجستگیای بیشتر در حدیث پیامبر اکرم (ص) داشته و نیز به تولید معنایی بارزی در مضامین اشعار شاعر انجامیده است، بسنده میشود: 7-1-1: دنیای دنیه ابوالعتاهیه در بسیاری از اشعارش، انسان را از دلبستگی به دنیا و فریبندگیهای آن بر حذر داشته و در تلاش است تا او را متوجه نعمتهای همیشگی بهشت میکند که بیت زیر از آن جمله است: إذا ذکرتک النفس دنیا دنیة فلا تنس روضات الجنان وخلدها (ابوالعتاهیه، همان: 110) هرگه نفس، تو را به یاد دنیای بیارزش انداخت، باغچههای بهشت و جاودانگی آن را فراموش نکن.