چکیده:
یکی از نمودهای اختلاف میان فریقین، تفاوت تعامل بـا روایـات تفسـیری أهل بیت است.
این پژوهش بر آن است تا میزان رویکرد ابن ابی حاتم را در «تفسیرالقرآن العظیم مسنداً عن الرسول و الصحابه و التابعین»، به روایاتی که نام یکی از امامان اهل بیت در اسناد آنها وجود دارد، مورد بررسی قرار داده، تحلیل نماید.
این تفسیر به دلیل بهره بردن ابن ابی حاتم از کتابهاى تفسیرى پیش از خود که امروزه در دست نیستند و نیز هم عصر بودن با برخی از بزرگان اهل حدیث و مفسران بزرگ شیعه و اهل سنت اهمیت در خوری دارد، به ویژه اینکه روایاتی از اهل بیت در این تفسیر وجود دارد که در تفاسیر اهل سنت و حتی شیعه وجود ندارد، اما عدم توجه ابن ابی حاتم به روایات اهل بیت در حد روایات سایر صحابه و تابعین و عدم نقل روایت از امام موسی کاظم به بعد از نقاط ضعف این تفسیر به شمار میرود.
خلاصه ماشینی:
قال: فصب له في تلك العين خمرا فأقبل فشرب فسكر، فأروه الخاتم فقال: سمعا و طاعة فأوثقه سليمان (علیه السلام)ثم بعث به إلى الجبل فذكروا أنه جبل الدخان فالدخان الذي يرون من نفسه و الماء يخرج من الجبل بوله» (ابي حاتم، تفسير القرآن العظيم، 1419: 10/ 3242) مشابه این روایت امام علی (علیه السلام)در تفاسیر اهل سنت از جمله در تفسیر طبری (طبری، جامع البيان في تفسير القرآن، 1412: 23/ 102)، ابن کثیر (ابن كثير، تفسير القرآن العظيم، 1419: 7/ 59)، و درالمنثور (سيوطى، الدر المنثور في تفسير المأثور، 1404: 5/ 311) آمده است، اما در هیچ یک از تفاسیر شیعه دیده نشد.
البته در اکثر تفاسیر شیعه به روایت امام رضا (علیه السلام)نیز برای عصمت پیامبر استشهاد شده، اما در تفاسیر اهل سنت، فقط روایت امام سجاد (علیه السلام)آمده (طباطبایی، الميزان فى تفسير القرآن، 1390: 16/ 326؛ طبرسی، مجمع البیان، 1372: 8/ 564؛ فيض كاشانى، تفسیر الصافی، 4/ 191؛ بحرانى، البرهان في تفسير القرآن، 1415: 373؛ سلطان علی شاه، بيان السعادة في مقامات العبادة، 1408: 3/ 248؛ آلوسى، روح المعانی، 1425: 11/ 204؛ سیوطی، درالمنثور، 1404: 5/ 201؛ ابن كثير، تفسير القرآن العظيم، 1419: 6/ 378، طبری، جامع البيان في تفسير القرآن، 1412: 22/ 11) و از سایر صحابه و تابعین همچون أسامة بن زيد، علي بن زيد بن جدعان و انس نیز نقل شده است (ابن أبي حاتم، همان، 9/ 3135؛ سیوطی، الدرالمنثور، 1404: 5/ 201).