حاجی بابای اصفهانی مقاله

"نویسندهء کتاب با وسیلهء بکار بردن یک حیلهء هنری موفق شده است تا این منظور عسیر الحصول‌ را بچنگ آرد:او مثل یک قاضی خونسرد و بی‌طرف برای داوری از اخلاق ملی ایرانیان ننشسته‌ است،بلکه ایران و ایرانیان را از نظر خود یک ایرانی-که همو قهرمان داستان است و تصادفا همو یک آئینهء تمام نمای جملهء خصایص و نقایص ملت ایران نیز میباشد-معاینه میکند و حاصل این‌ معاینه و مداقه را از زبان همان قهرمان بازگو می‌سازد. استخاره و متعمه‌ و عناد روحانیون شیعه با صفویان و روزه خوری در صفر«به بهانهء فعدة من ایام اخر»،و آب از دست بریدهء عباس علی نوشیدن،و هاران نکتهء باریک دیگر است که بر یک شخص ملی نیز تماما معلوم نیست ولی این انگلیسی عقاب چشم بر همهء آنها بینا و مسلط میباشد. ایرانیان که مردم خشک و عبوس‌ نیستند و بلکه بالعکس یک حس شوخی و طبیعت را نشان میدهد و حتی میتوانند بر خود نیز بخندند که خوشترین ولی دشدارترین خنده همانست-از خورده‌گیریهای کتاب هیچ بدشان‌ نیامد و گفتند«نویسنده ما را چنان نموده است که مائیم."