چکیده:
هنگامی که دین اسلام تثبیت شد، برخی از علمای اهل کتاب به اسلام گرویدند و آنان که در دل غرض و مرضی داشتند، سعی کردند با وارد کردن افسانه ها و قصّه ها و احادیث جعلی و تفسیر آیات در جهت تحریف فرهنگ اسلامی برآیند. مهمّترین و تاثیر گذارترین آنان، کعب بن ماتع است؛ زیرا « بیشتر آنچه که از اخبار یهود و مدح و ثنای اهل کتاب و قبله آن ها بیت المقدّس، بویژه درمورد یهودیان در کتب اسلامی هست، توسّط وی نشر یافته است.» (عسکری، 1374، 6/ 105) و به خاطر دانش فراوان از کتاب مقدّس و اخبار پیشینیان به کعب الاحبار شهرت یافت. از آنجا که شعرا و نویسندگان ایرانی مطالعه کتابهای تفسیر و تاریخ در دستور کار آنان بوده ، برخی از افسانه ها و گفته های کعب الاحبار در آثار آنان انعکاس یافته که در مجموع از دو دیدگاه قابل بررسی است. نخست: گفتارهای او در شرح و تفسیر برخی از آیات قرآن کریم و سخنانی که جنبه حکمت و پند به خود گرفته و دیگر، افسانه هایی است که وی در باره موضوعات گوناگون نقل کرده که برخی از آن نیز اهانت به ساحت مقدّس انبیا محسوب می گردد.
خلاصه ماشینی:
اگرچه برخی ازمفسران و تاریخ نویسان خود واقف به این امر بودند و ادعا می کردند که از نقل اسراییلیات خود داری نمودند؛ ولی مهارت و زیرکی علمای تازه مسلمان اهل کتاب به گونه ای است که حتی خواص نیز مغلوب این افسانه سازی شدند، چنان که ابوالفتوح رازی این ادعا را داشته؛ ولی شواهدی که از او خواهد آمد، خلاف نظر او را تأیید می کند: « بدان که قصاصان ( داستان سرایان) از وهب و کعب و جز ایشان چندان محال و حشو و ترهات و ناشایست در قصۀ ایوب گفته اند از آنچه عقلها منکر باشد آن را و اضافت کرده بسیار فواحش در آن باب با خدای تعالی و با ایوب (ع).
» ( تهذیب التهذیب، 8/ 44، نقل از: ابوعزیز، بی تا: 56) کعب الاحبار، مفسر قرآن اینکه چرا کعب و امثال وی توانسته اند به آسانی و به سرعت در میان مردم نفوذ کنند و نه تنها به عنوان مطلعین به تاریخ و ادیان پیشین؛ بلکه به عنوان مفسرین درجۀ اول محسوب گردند، پرسشی است که پاسخ آن توسط محققین روشن شده است: « سستی نخستین طبقۀ صحابه در امر تدوین حدیث، به هر دلیل، برای عناصر فاسدی از یهودیان، مسیحیان و مشرکان مکه و دیگر کسانی که اسلام در دلهای آنان جای نگرفته؛ اما خود را در صفوف مسلمانان جای داده بودند، این فرصت را فراهم آورد تا احادیث غریبه و دروغ از زبان رسول اکرم(ص) و نیز بسیاری از داستانها و اخبار امت های پیشین و بویژه داستانهای یهودی به روایت تورات و شروح آن را در میان احادیث جای دهند و قسمتی از این افسانهها را حتی به تفسیر قرآن بیفزایند.