چکیده:
سازمانهای غیردولتی (NGOs)[1]، به عنوان سازمانهایی که از دولت و کنترل مستقیم آن، مستقل بوده و به ابتکار و بر مبنای اراده آزاد ومشارکت خودجوش افراد خصوصی و خارج از حوزه حکومتی تشکیل میشوند و بدون قصد سودجویی، دارای اهداف عامالمنفعه میباشند، امروزه نقشی چشمگیر در فعالیتها و جنبشهای حمایتی در حوزههای مختلف حقوقی، سیاسی، اقتصادی، زیست محیطی، فرهنگی و... دارند به طوری که صاحبنظران از این نهادها به عنوان وجدان بیدار جامعه و ابزارهایی برای تعدیل موقعیت ضعیف مردم در برابر نهادهای قدرتمند و پیچیده دولتی یاد میکنند. به رغم این اهمیت، سازمانهای مزبور در جامعه ما یا اساساً شکل نمیگیرند یا در صورت تشکیل، در ایفای وظایف و اثرگذاری خویش چندان کارا نیستند که نارساییهای حقوقی، مشکلات درونساختاری و برونساختاری را میتوان مهمترین موانع دانست. این مقاله مهمترین موانع حقوقی و غیرحقوقی را مورد بررسی قرار داده و راهکارهای روشنی را برای رفع این نارساییها ارائه خواهد داد.<br /> <br clear="all" /><br /> <br /> [1]. Non-Governmental Organizations (NGOs)<br /> اخیراً به عنوان معادل فارسی NGO، «تشکلهای مردمنهاد» یا «سازمانهای مردمنهاد (سمن)» پیشنهاد شده است تا این معادل، جایگزین اصطلاح «سازمانهای غیردولتی» گردد؛ با این حال نویسندگان این مقاله، همچنان از اصطلاح سازمانهای غیردولتی استفاده نمودهاند چرا که اصطلاح سازمانهای غیردولتی رایجتر است وانگهی، اصطلاح تشکلها یا سازمانهای مردمنهاد، معادل چندان دقیقی نیست زیرا میتواند شامل نهادهای دیگری چون شرکتهای تعاونی نیز شود؛ همچنین گویای ماهیت و ویژگی اصلی این سازمانها یعنی غیردولتی بودن نیست.
خلاصه ماشینی:
موانع تشکیل و کارآمدی سازمان های غیردولتی در ایران طیبه واعظی * ـ دکتر محسن صادقی ** سازمان های غیردولتی (NGOs)١، بـه عنـوان سـازمان هـایی کـه از دولـت و کنتـرل مـستقیم آن ، مــستقل بـوده و بـه ابتکـار و بـر مبنـای اراده آزاد ومــشارکت خودجوش افراد خصوصی و خارج از حوزه حکومتی تـشکیل مـی شـوند و بـدون قصد سودجویی ، دارای اهداف عام المنفعه مـی باشـند، امـروزه نقـشی چـشمگیر در فعالیت ها و جنبش های حمایتی در حوزه های مختلف حقوقی ، سیاسـی ، اقتـصادی ، زیست محیطی ، فرهنگی و...
اما چرا این سازمان ها با توجه به جایگاهی که در کشورهای مختلف به ویـژه کـشورهای توسـعه یافته دارند و نقش مؤثری که در تعدیل روابط میان افراد جامعه و دولـت ایفـا مـی نماینـد، در ایـران شکل نمیگیرند یا در صورت شکل گیری، چندان فعال و مؤثر نبوده و کـارایی لازم را ندارنـد؟ چـرا مقررات خاص موجود در نظام حقوقی کشورمان در زمینه امکـان تـشکیل و فعالیـت ایـن نهادهـای مدنی ، در عمل پیامـدهای مثبتـی را نداشـته انـد؟ و بـالاخره بـرای بـرون رفـت از ایـن وضـع چـه راهکارهایی میتوان ارائه داد تا نارسایی های موجود به وضع مطلوب تبدیل شوند؟ پاسخ به این پرسش های اساسی ، موضوع مقاله حاضر است .
لازم به توضیح است که نظام حقوقی کشورها در خصوص اینکه آیا ثبت ، شـرط اساسـی بـرای تـشکیل سـازمان هـای غیردولتی است یا خیر، با یکدیگر اختلاف نظر دارند: در برخی کشورها مانند فرانسه و انگلستان ، سازمان غیردولتـی بـرای تشکیل و فعالیت ، نیاز به ثبت ندارند و بدون مجوز قبلی و اعلان عمومی در روزنامه رسمی میتواننـد بـه صـرف تراضـی اشـخاص تـشکیل شـده و فعالیـت نماینـد کـه در فرانـسه بـه آنهـا، sclareAssociations non-de و در انگلـستان بـه آن Associations Incorporated اطلاق میشود.