چکیده:
حدیث، از دانشهای اختصاصی اسلام است که توسط مسلمانان ابداع شد و سامان یافت. نقش ائمه شیعه، به ویژه صادقین، در بالندگی آن، بسیار مهم است. این نوشتار، تلاشهای امام باقر را در این حوزه بررسی کرده است که با فعالیتهای فرهنگی ایشان، تحولی عظیم در فرهنگ شیعه به وجود آمد؛ شاگردان ائمه و احادیث منقول از ایشان فزونی و فرهنگ پرسشگری و مراجعه به اهلبیت رواج یافت و اصحاب ائمه از نظر علمی و فرهنگی ارتقا یافتند. اقدامات میدانی امام باقر در حوزه حدیث چشمگیر و زمینهساز جهش عظیم حدیث در دوران امام صادق شد؛ اقداماتی نظیر نشر حدیث پیامبر، عرضه حدیث، ترغیب به حدیثâپژوهی، تربیت محدثان زبدهای چون گروه اول اصحاب اجماع، تاثیرگذاری بر محدثان اهلسنت و معرفی غالیان از مهمترین آنهاست. ایشان با تبیین مسائلی چون حجیت کلام اهلبیت، لزوم دقت در سماع، پرهیز از اعتماد به روات ضعیف و لزوم مراجعه به ثقات، ابداع مشیخهنویسی، تبیین اصول نقد متن حدیث و پرهیز از انکار شتابزده حدیث، زمینه مساعدی را برای برجای نهادن میراث حدیثی بینظیر در حوزههای تفسیر، عقاید، فقه، اصول، اخلاق و سیره فراهم ساختند.
خلاصه ماشینی:
این نوشتار، تلاشهای امام باقر را در این حوزه بررسی کرده است که با فعالیتهای فرهنگی ایشان، تحولی عظیم در فرهنگ شیعه به وجود آمد؛ شاگردان ائمه و احادیث منقول از ایشان فزونی و فرهنگ پرسشگری و مراجعه به اهلبیت رواج یافت و اصحاب ائمه از نظر علمی و فرهنگی ارتقا یافتند.
کثرت احادیث منقول از این امام؛ به گونهای که روایات منقول از ایشان در مقایسه با سایر امامان پیشین و نیز امامان پسین، به غیر از امام صادق، بسیار در خور توجه است؛ مسند ایشان حدود شش جلد است و تنها یکی از یاران ایشان به نام محمد بن مسلم، به گفتۀ خود، سیهزار مسئله از ایشان سؤال کرده است.
نشر حدیث از طریق پایهگذاری سیستم ارجاع به افراد متخصص علاوه بر روشهای پیشگفته که کم و بیش در دورۀ امامان پیشین هم از آنها استفاده میشد، در این دوره روشی دیگر نیز برای تبلیغ و انتشار حدیث توسط امام باقر ابداع شد که سیستم ارجاع به افراد و اصحاب متخصص بود؛ امام باقر خطاب به ابان بن تغلب، از شاگردان فقیه خویش، فرمودند: «در مسجد مدینه بنشین و برای مردم فتوا بده.
(نجاشی، 1415: ص 13) امام صادق نیز عبدالله بن ابییعفور را، که برای رسیدن به محضر امام با مشکلاتی مواجه است، برای یافتن پاسخ پرسشهای خود، به محمد بن مسلم ارجاع میدهند؛ چرا که به بیان امام، او احادیث بسیاری را از امام باقر شنیده بوده و نزد ایشان بسیار شناختهشده بود.