چکیده:
سه بنای برجیشکل بهنامهای: اشقون بابا، اوچگنبدخان و ینگیارخ در بخش شمالی شهرستان بیجار استان کردستان در مرز شهرستان زنجان قرار دارند. این برجها بهلحاظ موقعیت جغرافیایی در یک مسیر رفتوآمد کاروانی منطقهای قرار گرفتهاند. هرچندکه این بناها تحت عناوین برج شناخته شدهاند، ولی مساله اصلی این است که چگونه میتوان این برجها را در زمره بناهای آرامگاهی قرار داد؟ آیا کارکرد بناهای موردنظر بهعنوان میل راهنما و یا ساختمانهای بینراهی برای استراحت کاروانیان بوده است؟ دو پیشفرض قابلطرح است؛ این بناها بهعنوان آرامگاه میل راهنما و بهمنظور هدایت مسافران و گاهی مواقع بهعنوان سرپناهی موقت در مسیر شهرهای بیجار، سلطانیه، زنجان و مراغه استفاده شدهاند. همچنین شواهد اندک موجود نشانگر آن است که این بناها در بازه زمانی اواخر قرن ششم تا هشتم هجری و بهوسیله حاکمان محلی برای خود و یا بزرگان خاندانشان ساخته شدهاند. برآیند این تحقیق نشانگر آن است که ساخت این نوع بناها با توجه به همجواری با سلطانیه زنجان در عصر ایلخانان و متاثر از رخدادهای منطقه بوده باشد. حاکمان محلی این نوع بناها را در محدوده و قلمرو حکومتی برای خود و یا برای بزرگان دینی و عرفانی منطقه ساختهاند.
خلاصه ماشینی:
هرچندکه این بناها تحت عناوین برج شناخته شدهاند، ولی مسأله اصلی این است که چگونه میتوان این برجها را در زمرۀ بناهای آرامگاهی قرار داد؟ آیا کارکرد بناهای موردنظر بهعنوان میل راهنما و یا ساختمانهای بینراهی برای استراحت کاروانیان بوده است؟ دو پیشفرض قابلطرح است؛ این بناها بهعنوان آرامگاه میل راهنما و بهمنظور هدایت مسافران و گاهی مواقع بهعنوان سرپناهی موقت در مسیر شهرهای بیجار، سلطانیه، زنجان و مراغه استفاده شدهاند.
در همین راستا پرسشهایی پیش رو است؛ نخست اینکه چگونه میتوان این برجها را در زمرۀ بناهای آرامگاهی قلمداد نمود؟ دوم اینکه آیا میشود استنباط نمود که این برجها کارکرد بناهای بین راهی برای استراحت کاروانیان داشتهاند؟ و پرسش سوم اینکه این برجها مربوط به چه دورۀ زمانی بوده و سازندگان آنها چهکسانی بودهاند؟ در پیوند با پرسشهای بالا فرضیاتی قابل طرحاند؛ نخست اینکه این برجها در زمرۀ برجهای آرامگاهی هستند و احتمال اینکه از این بناها بهمنظور انجام مراسم تدفین استفاده شده باشد بعید بهنظر نمیرسد.
فرضیه دوم؛ احتمال اینکه این بناها بهعنوان میل راهنما و بهمنظور هدایت و سرپناه میانراهی مسافران در مسیر شهرهای بیجار در استان کردستان و زنجان، مراغه و سلطانیه در آذربایجان نیز استفاده شده باشد بعید نیست، البته این نظریه تا زمانی مورد پذیرش است که مدارک دیگری در این زمینه یافت نشود.