چکیده:
صدرالمتالهین در ارائه نظریه خود درباره علم الهی به اشیاء، ره آوردی نوآورانه دارد که ضمن آن از کاربرد قرآنی خزائن بهره برده است. مساله اصلی تحقیق حاضر این است که ملاصدرا در ارائه دیدگاه های فلسفی خود درباره واژه قرآنی «خزائن»، تا چه اندازه به مولفه های معناشناختی ساختاری-تحلیلی آن در قرآن کریم توجه داشته است. تحلیل مفهومی و سیستمی آرای صدرا درباره خزائن و سنجش آن با داده های معناشناسی ساختاری-تحلیلی کاربرد این واژه در قرآن نشان می دهد صدرا ضمن توجه به کاربرد قرآنی خزائن، هم از ویژگی ها و هم از مولفه های مفهومی خزائن، تبیینی فلسفی ارائه می کند. میزان قابل توجه بهره مندی ملاصدرا از قرآن در برشمردن اوصاف خزائن (مانند «حضور در صقع ربوبی»، «حافظ»، «بی حدی» ،«باق» و «ابقی»، «مرتبه علمی پیش از ایجاد»،«واحد کثیر») به این معناست که وی در مواجهه با این واژه قرآنی، بیشتر از ارائه تفسیر فلسفی، به فلسفیدن مبتنی بر تفسیر پرداخته است که می توان آن را «فلسفه تفسیری» نامید.
خلاصه ماشینی:
ملاصدرا نیز با ارائۀ نظریههای خاص خود تلاش میکند مسائلی مانند چگونگی علم خداوند به اشیا را پاسخ دهد و در این مسیر اقدام به مفهومسازی خزائن و بیان مؤلفههای مفهومی این واژۀ قرآنی کرده است.
در ساختار قرآنی، تمایزی میان جایگاه عنداللهی خزائن نسبتبه مراتب مادونش وجود دارد که آن را در مرتبهای برتر، شدیدتر، و بالاتر از مراتب موجودات عالم قرار میدهد، بدین نحو که خلقت اشیا از نزولشان از این خزائن جداییناپذیر است؛ بنابراین صقع ربوبی، با معنایی که نزد ملاصدرا دارد، از برخی جنبهها با مقام عنداللهی خزائن انطباقپذیر است.
این در حالی است که گفتیم واژگان باق و أبقی از همنشینان عند بهحساب میآیند و حتی واژۀ أبقی بهتنهایی میتواند بهمنزلۀ یکی از جانشینهای اوصاف خزائن انتخاب شود؛ د) عناصر معنایی «العقول القدسیة» در مفهومسازی صدرا با ویژگی «مرتبۀ علمی پیش از ایجاد» در معناشناسی ساختاری ـ تحلیلی همخوانی دارد، زیرا ملاصدرا خزائن را خارج از گسترۀ عالم، بهمعنای ما سوی الله، معرفی میکند.
البته، براساس تحلیل ساختاری، نتایجی که مؤید دلالت تطابقی مفاهیم عقول و قضا بر خزائن باشد حاصل نمیشود؛ ه) رابطۀ تقابلی صدر و ذیل آیۀ 21 سورۀ حجر در تحلیل ساختار قرآنی نشان میدهد، نخست، همۀ مراتب خزائن نسبتبه شیئی که در این عالم مقدر و موجود شده است نامحدودند؛ دوم، رابطۀ میان خزانهها نیز رابطۀ محدود و نامحدود است و هر خزانهای نسبتبه خزائن بالاترش محدود بهحساب میآید و خزانهها از این نظر دارای مراتب طولیاند؛ بنابراین درعیناینکه تمام خزائن وجودی واحد است، مراتب نیز دارد.