چکیده:
ملاصدرا معتقد است که «وجود» یگانه امر حقیقت ساز است. این عقیده ملاصدرا که «اصالت وجود» نام دارد، مبنای فلسفه او را تشکیل می دهد و حتی بر مبحث «ماهیت و احکام آن» تاثیر می نهد. پذیرش تاثیرپذیری مبحث ماهیت و مباحث مرتبط با آن از اصالت وجود لازمه هایی، از جمله تاثیرپذیری حد تام از اصالت وجود، را در پی می تواند داشت که ضعف ها و اشکال های حد تام منطقی را ندارد. در این مقاله، با روشی توصیفی- تحلیلی، امکان تاثیرپذیری حد تام از اصالت وجود، به عنوان امر نشان دهنده حقیقت اشیاء را با تکیه بر این فرضیه ها نشان داده ایم که «حقیقت در فلسفه ملاصدرا با وجود معنا می یابد و حد نیز که منعکس کننده حقیقت اشیاء است، قطعا از وجود تاثیر می پذیرد»، «در فلسفه ملاصدرا صورت به تنهایی تمام حقیقت شیء واقع می شود و حد تام در فلسفه او به منعکس کردن صورت تغییر خواهد یافت» و «در فلسفه ملاصدرا پایه حد، یعنی ماهیت، محفوظ مانده و با اجزای ماده و صورت ظهور کرده است». تاثیرگذاری اصالت وجود بر حد تام نتایجی، از جمله تحول معنای حد تام از وجه منطقی اش و گستردگی فایده حد تام فلسفی نسبت به حد تام منطقی، را در پی دارد.
خلاصه ماشینی:
او، ابتدا با تکیه بر رابطة اتحادی ماده و صورت و ورود صورتها بر ماده بهطور لبس بعد از لبس، حقیقت را نه کل ماهیت، بلکه جزء صورت از ماهیت میداند (ملاصدرا 1392 ب: 132)، سپس ازطریق رأی ابتکاری دیگرش، یعنی رابطة اتحادی وجود و ماهیت، احکام وجود، ازجمله حقیقت، را به صورت نسبت میدهد و حیثیت صورت را از حیثیت ماهوی به حیثیت وجودی تغییر میدهد و بدینسان حقیقت، جوهر، یا ماهیت را که پایة حد است کاملا براساس اصالت وجود تفسیر میکند و بهتبع آن حد نیز، که انعکاس حقیقت است، تفسیری وجودی مییابد.
دانستیم که حقیقت با حیثیت ماهوی آن در فلسفه به دو جزء ماده و صورت تحلیل میشود، اما در فلسفة ملاصدرا چون حقیقت فقط میتواند حیثیت وجودی داشته باشد، بهدلیل رابطة اتحادی ماده و صورت، ماده در صورت فانی میشود و چنین اتحادی به نفوذ وجود به صورت، که جزء ذاتی ماهیت است، میانجامد و باعث تغییر حیثیت آن به حیثیت وجودی میشود؛ زیرا براساس ترکیب اتحادی فقط جزء صورت از ماهیت بهنحو مستقل باقی میماند و در فلسفة ملاصدرا، بهدلیل رابطة اتحادی وجود و ماهیت، احکام وجود ازطریق صورت به ماهیت تسری مییابند.
با رویکرد وجودی و فلسفی به حد تام، پاسخ اشکال نخست چنین است: در قول مشهور، فایدة حد تام کشف حقیقت اشیاست، زیرا قائلان به آن حقیقت اشیا و قوام آنها را به ماهیت میدانند (فارابی 1405 ق: 48؛ ابنسینا 1404 ق الف: 63) و حد تام نیز چون دربردارندة ذاتیات ماهیت است (فارابی 1408 ق: 38؛ ابنسینا 1375: 9) حقیقت و ماهیت شیء را بیان میکند و ازاینرو کاملترین تعریف است (مطهری 1374: ج 1، 74).