چکیده:
مهمترین دستاورد انقلاب مشروطه ایران تشکیل مجلس شورای ملی و به دنبال آن تدوین قانون اساسی در سال 1324ه.ق بود.این قانون با عجله تهیه شده بود و ذکر حقوق ملت بدان گونه که در قوانین اساسی دیگر دول مشروطه آمده بود، به چشم نمی خورد. لذا برای تکمیل آن، «متمم قانون اساسی» در 107 ماده تهیه و به تصویب مجلس شورای ملی رسید. قانون اساسی مشروطه و متمم آن چندین بار مورد تجدید نظر قرار گرفته است. اولین بار در دوره سلطنت احمدشاه قاجار و بعد از آن در زمان دو پادشاه پهلوی تغییر یافت. تغییر در قانون اساسی و متمم آن با واکنش افرادی مانند مدرس، ملک الشعرای بهار، دکتر مصدق ، مهندس بازرگان و حزب های سیاسی مختلفی همچون نهضت آزادی همراه بود. نتیجه اکثر تغییرات اعمال شده در زمان پهلوی چیزی جز تحکیم موقعیت پادشاه و دربار، و حفظ نهاد سلطنت نبود.
خلاصه ماشینی:
(مجموعه مصوبات ادوار اول و دوم قانون گذاری مجلس شورای ملی، بی تا: 3) - اصل چهارم اصلاحی(1336): عدهی نمایندگان مجلس شورای ملی برای پایتخت و شهرستانها 200 نفر خواهد بود و پس از هر ده سال در صورت ازدیاد، جمعیت کشور در هر حوزهی انتخابیه، طبق آمار رسمی به نسبت هر صد هزار نفر، یک نفر اضافه خواهد شد.
(مجموعه مصوبات ادوار اول و دوم قانون گذاری مجلس شورای ملی، بی تا: 25) - اصل 49 متمم قانون اساسی اصلاحی(1336): صدور فرامین و احکام برای اجرای قوانین از حقوق پادشاه است، بدون این که هرگز اجرای آن قوانین را تعویق یا توقیف نماید.
- اصل 38 سابق متمم قانون اساسی: در موقع انتقال سلطنت ولیعهد وقتی میتواند شخصا امورسلطنت را متصدی شود که دارای بیست سال تمام شمسی باشد اگر به این سن نرسیده باشد نایب السلطنهای از غیر خانواده قاجاریه از طرف مجلس شورای ملی انتخاب خواهد شد.
(مجموعه مصوبات ادوار اول و دوم قانون گذاری مجلس شورای ملی، بی تا: 23) - اصل 38 اصلاحی(1346): در موقع انتقال سلطنت ولیعهد وقتی میتواند شخصا امور سلطنت را متصدی شود که دارای بیست سال تمام شمسی باشد.
به همین دلیل نهضت آزادی اصل اول مرامنامه سیاسی خود را ضرورت رعایت قانون قرار داد: “احیای حقوق اساسی ملت ایران با استقرار حکومت قانون به منظور تعیین حدود اختیارات و مسئولیت های قوای مختلف مملکت، و برای تأمین حکومت مردم بر مردم.
اصل الحاقی قانون اساسی و تغییر اصل 48قانون اساسی، به محمدرضا شاه حق انحلال مجلس مهمترین سنگر مشروطیت را داد، و این قدرت را پیدا کرد تا از آن پس آزادانه و بدون نظارت قوه ای، پایه های سلطنت خود را مستحکم تر کند.